۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ :: ۲۸ آوریل ۲۰۲۵ :: ۱ ذیقعدهٔ ۱۴۴۶
گوی خبر- انفجار بندرعباس، ناگهان همه نگاه‌ها را از مسقط به استان هرمزگان ایران کشاند. تصاویر منتشرشده و البته خسارت‌های وارده تاکنون نشان می‌دهد که این انفجار را باید یکی از بزرگ‌ترین انفجار‌ها در دهه‌های گذشته ایران دانست. اما این حادثه بندری، تنها حادثه با مختصات خاص نیست و موارد مشابهی از انفجار‌های مهیب در بندر‌های جهان رخ داده است. آخرین نمونه و بزرگ‌ترین آنها تاکنون انفجار بندر بیروت است که پنج سال قبل در لبنان رخ داد و یکی از قدیمی‌ترین آنها نیز در بحبوحه جنگ جهانی اول در بندر هالیفاکس کانادا به وقوع پیوست.
در این گزارش برخی از معروف‌ترین انفجار‌ها در بنادر جهان را مرور می‌کنیم.
انفجار بیروت ۱۳۹۹
انفجار بندر بیروت لبنان در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) رخ داد. این انفجار عظیم ناشی از اشتعال ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم بود که از سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) بدون تدابیر ایمنی مناسب در انبار نگهداری می‌شد. به نوشته رسانه‌های لبنانی این مواد به دلیل اختلاف میان طرف‌های منعامله در انبار‌ها رها شده و از سال‌ها قبل مصادره شده بود. در نهایت آتش‌سوزی در یک انبار مجاوز منجر به انفجار شد. این حادثه ۲۱۸ کشته و بیش از ۷ هزار زخمی داشت. پیامد‌های تخریبی این انفجار به حدی بالا بود که حدود ۳۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند. همچنین بیش از ۱۵ میلیارد دلار خسارت به اموال عمومی و خصوصی زده شده و سیلو‌ها غلات و زیرساخت‌های حیانی بندر تخریب شدند. پس از این حادثه دولت لبنان وضعیت اضطراری دوهفته‌ای اعلام کرد. نخست‌وزیر وقت لبنان حسن دیاب وعده داد که مسئولان این حادثه شناسایی و مجازت می‌شوند، اما تحقیقات درباره ابعاد آن به کندی پیش رفت. از سوی دیگر اتحادیه اروپا بسته حمایتی ۱۰۰ میلیون یورویی برای بازسازی و کمک به آسیب‌دیدگاه تصویب کرد که البته بخش کوچکی از آسیب‌های واردشده را پوشش می‌داد.
انفجار بندر هالیفاکس کانادا ۱۲۹۵
تا پیش از انفجار بیروت، انفجار هالیفاکس در کانادا بود که به عنوان بزرگ‌ترین انفجار ساخته دست بشر، به غیر از انفجار‌های اتمی شناخته می‌شد. این انفجار در بحبوحه جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۷ (۱۲۹۵) رخ داد. وقتی که یک کشتی فرانسوی که حامل مواد منفجره برای پشتیبانی جبهه جنگ جهانی بود با یک کشتی بلژیکی در بندر هالیفاکس کانادا برخورد کرد. در اثر این برخورد انفجاری رخ داد که در پی آن ۲ هزار نفر کشته و ۹ هزار نفر دچار آسیب شدند. بخش‌های وسیعی از شهر تخریب و حدود ۲۵ هزار نفر بی‌خانمان شدند. در آن مقطع بیش از ۳۰ میلیون دچار برای امدادرسانی به حادثه‌دیدگاه و بازسازی شهر جمع‌آوری شد.
انفجار بندر تگزاس‌سیتی آمریکا ۱۹۴۷
انفجار بعدی، دو سال پس از پایان جنگ جهانی دوم و در ایالات متحده رخ داد. این انفجار با آغاز آتش‌سوزی در کشتی حامل ۲۱۰۰ تن نیترات آمونیوم رخ داد. یعنی همان ماده‌ای که منفجر به انفجار بندر بیروت شد. در این انفجار ۵۷۱ انسان جان خود را از دست دادند تا یکی از مهیب‌ترین انفجار‌های غیرهسته‌ای دیگر در جهان ثبت شود. این انفجار مهیب نیز مثل دیگر انفجار‌های بندری تخریب گسترده‌ای را در مناطق پیرامونی خود باعث شد. خسارت مالی عظیمی نیز به زیرساخت‌ها وارد آمد. دولت آمریکا و ایالت تگزاش فورا کمک‌های را به این منطقه گسیل کردند.
نیترات آمونیوم و خطرات آن
پس از حادثه بندر تگزاش، توجه جهانی به خطرات نیترات آمونیوم جلب شد. تاجایی که در قوانین ایمنی حمل‌ونقل مواد شیمیایی بازنگری و تجدیدنظر‌هایی صورت گرفت. ماده نیترات آمونیوم معمولا در حوزه کشاورزی به عنوان کود نیتروژنی کاربرد دارد. اما حتی جدا از این انفجار‌ها در بنادر، این ماده عامل انفجار‌های دیگری نیز شده که از جمله آن می‌توان به انفجار در یک کارخانه و مرگ ۱۵ تن اشاره کرد. یا در سال ۲۰۰۱ (۱۳۸۰) انفجار این ماده در کارخانه شیمیایی در تولوز فرانسه به جان‌باختن ۳۱ نفر انجامید. البته از این ماده به دلیل قدرت تخریب بالا در ترکیب مواد منفجره نیز استفاده شده است. پس از انفجار بندر بیروت خبرگزاری فرانسه در گزارشی در این زمینه نوشت که گروه‌هایی، چون طالبان از این ترکیب برای ماده منفجره استفاده کرده‌اند. عمده دلایل انفجار این ماده نیز حرارت بالا ذکر شده است. جیمی اوکسلی، متخصص شیمی در دانشگاه رودآیلند آمریکا در مرداد ۹۹ به خبرگزاری فرانسه گفته بود که «اگر ماده نیترات آمونیوم در مکانی بشدت داغ نگاهداری نشود، سخت بتوان باعث انفجار آن شد.» البته هنوز علت یا علت‌های انفجار بندرعباس در ایران مشخص نیست و برای روشن‌شدن دلایل آن باید منتظر گزارش‌های بعدی ماند.
انفجار بندر تیانجین چین ۲۰۱۵
این انفجار سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) در شهر بندری و صنعتی تیانجین چین رخ داد. البته این حادثه دو انفجار به فاصله حدودا ۳۰ ثانیه بود. در اثر انفجار‌ها ۱۷۳ نفر از جمله ۱۰۴ آتش‌نشان جانشان را از دست دادند و ۷۹۸ نفر نیز زخمی شدند. ۳۰۰ ساختمان و ۱۲ هزار خودرو تخریب شد و پیامد‌های منفی زیست محیطی نیز پس از حادثه رخ داد. ابعاد انفجار‌ها آنقدر بزرگ بود که دریاچه‌ای با مساحت حدود ۱۲ هزار و ۱۴۰ متر ایجاد شد. پس از این حادثه دولت چین محاکمه متهمان را آغاز کرد که در نهایت به محکومیت ۴۹ مقام دولتی و مدیر شرکت به دلیل نقض قوانین ختم شد. مدیر بندر تیانجین و شرکت بین‌المللی لجستیک چین نیز به عنوان مقصران اصلی شناخته شدند و مدیر بندر به حبس ابد محوم شد.
نکته قابل توجه در چنین حوادثی، تفاوت مواجهه دولت‌هاست. پیگیری و تحقیق درباره ابعاد حادثه و روشن‌شدن مقصران، تلاش برای به حداقل رساندن آسیب‌ها و پیامد‌های احتمالی و جلوگیری از تکرار این دست حوادث با بازنگری در قوانین نکاتی است که تجربه کشور‌های در حال توسعه نشان می‌دهد. اما اینکه دولت چهاردهم تا چه اندازه در مسیر درست مواجهه با حادثه مهیب بندرعباس حرکت می‌کند، پرسشی است که برای پاسخ به آن باید منتظر ماند.
