۵ اسفند ۱۴۰۳ :: ۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۵ :: ۲۵ شعبان ۱۴۴۶
گوی خبر- یک مطالعه جدید بررسی کرده که مقوله زمان، روز و فصل بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد و اطلاعات شگفت‌انگیزی درباره الگو‌های احساسی انسان ارائه کرده است.
ما روز را در بهترین شرایط ذهنی خود آغاز می‌کنیم، اما تا نیمه‌های شب با بدترین شرایط مواجه می‌شویم. یافته‌های مطالعه جدید نشان می‌دهند که روز و هفته و فصل در این زمینه مؤثر هستند.
نقش ریتم‌های روزانه و فصلی در سلامت روان
مطالعه جدیدی که در مجله سلامت روانی بی‌ام‌جی انتشار یافته، الگوی نوسانات سلامت روانی افراد را در طول روز، هفته و سال نشان می‌دهد. این تحقیق که تقریباً ۵۰ هزار داوطلب- عمدتاً خانم- در آن شرکت داشتند، نشان می‌دهد که ریتم‌های روزانه و فصلی در ارائه خدمات سلامت روان و راهبرد‌های خودمراقبتی فردی دخیل هستند.
در این تحقیق از داده‌های مطالعه اجتماعی کالج دانشگاهی لندن در رابطه با کووید-۱۹ استفاده شده که سلامت روان داوطلبان را طی دو سال (مارس ۲۰۲۰ تا مارس ۲۰۲۲) پیگیری کرد.
داوطلبان به این سؤالات پاسخ دادند که «در هفته گذشته چقدر احساس خوشحالی داشتید؟» «چقدر از زندگی خود راضی بودید؟» و «کار‌هایی که در طول روز کردید، تا چه حد برای شما ارزشمند بودند؟» محققان عواملی مانند سن، وضعیت سلامتی و وضعیت شغلی را بررسی کردند. با اتمام هرکدام از نظرسنجی‌ها، برچسب‌های زمانی ثبت می‌شدند تا داده‌های مربوط به زمان، روز، فصل و سال گردآوری شوند (۲۰۲۰، ۲۰۲۱، ۲۰۲۲).
دوشنبه‌ها و جمعه‌هایِ خوشحالی
یافته‌ها نشان دادند که در کشور‌های غربی که دوشنبه ها، هفته آغاز می‌شود و جمعه‌ها که آخرین روز کاری هفته است، میزان شادی، رضایت از زندگی و حس «ارزشمند بودنِ» زندگی در مقایسه با یکشنبه‌ها که معادل جمعههای ایران است، بیشتر بود و میزان خوشحالی در روز‌های سه‌شنبه افزایش می‌یافت. با این‌حال، هیچ مدرکی دال بر این وجود نداشت که احساس تنهایی در روز‌های خاصی از هفته متفاوت باشد.
داوطلبان گزارش دادند که صبح‌ها حال بهتری داشتند. شدت علائم افسردگی و تنهایی در ساعات صبح کمتر بود، اما احساس خوشحالی و رضایت از زندگی در بالاترین سطح ممکن قرار داشت. در سوی مقابل، داوطلبان گزارش دادند که در نیمه‌های شب بدترین احساس ممکن را داشتند.
این مطالعه همچنین از تأثیر فصل بر خلق‌وخو پرده برداشت. داوطلبان گزارش دادند که در فصل بهار، تابستان و پاییز- در مقایسه با زمستان- احساس افسردگی، اضطراب و تنهایی کمتری داشتند، خوشحال‌تر بودند، رضایت بیشتری از زندگی داشتند و زندگی را ارزشمندتر تلقی می‌کردند.
یافته‌ها نشان دادند که سلامت روان در تابستان از هر نظر در بهترین حالت ممکن بود.
صنم حافظ، عصب‌روان‌شناس ساکن نیویورک و مدیر مرکز شناخت ذهن- که نقشی در این مطالعه نداشت- به اپک تایمز گفت: «احساس بد در روز‌های یکشنبه می‌تواند به علت اضطراب ناشی از شروع هفته جدید باشد که مردم به آن «سندرم یکشنبه» می‌گویند.» که معادل عصر جمعه در ایران است.
او گفت: «اما وقتی دوشنبه از راه می‌رسد، این احساس اغلب کم‌رنگ می‌شود و خلق‌وخو بهبود می‌یابد، زیرا شرایط کاری و تعاملات اجتماعی باعث بهبود حال عمومی می‌شوند.»
«نیاز به ایجاد تعادل بین کار و زندگی در فعالیت‌های روز یکشنبه نمود پیدا می‌کند که برای مردم لذت‌بخش است و باعث می‌شود که هفته کاری جدید دلهره کمتری به آنها منتقل کند.»
محققان گفتند: «درنهایت، یافته‌های ما در رابطه با سلامت عمومی نشان می‌دهند که تندرستی در نیمه‌های شب، اواسط هفته و فصل زمستان به پایین‌ترین حد خود می‌رسد.»
توضیحات احتمالی
به گفته نویسندگان، تغییرات مربوط به سلامت روان و تندرستی در طول روز به تغییرات فیزیولوژیکی مرتبط با ساعت داخلی بدن نسبت داده می‌شوند.
محققان نوشتند: «برای نمونه، سطح کورتیزول اندکی پس از بیداری به اوج خود می‌رسد و در وقت خواب در پایین‌ترین سطح ممکن قرار می‌گیرد. کورتیزول که به‌عنوان «هورمون استرس» شناخته می‌شود، نقش مهمی در سلامت ذهنی دارد و به بدن کمک می‌کند که با «ستیز و گریز» به موقعیت‌های استرس‌زا واکنش نشان دهد. کورتیزولِ حداکثری در ساعات صبح به ما کمک می‌کند که برای مواجهه با چالش‌های روز هوشیار و پرانرژی باشیم، اما کورتیزولِ حداقلی در ساعات شب ما را آماده خوابیدن می‌کند. مختل شدن روند افزایش و کاهش طبیعی کورتیزول (مانند کورتیزول بالای مزمن) بر خواب، خلق‌وخو و سلامت ذهنی تأثیر منفی می‌گذارد.»
محققان همچنین بر توجه به تفاوت بین روز‌های هفته و تعطیلات آخر هفته تأکید کردند و گفتند که این تفاوت‌ها از عواملی مانند توالی فعالیت‌های روزانه نشأت می‌گیرند.
برخی از تغییرات روزانه را می‌توان به تغییرات فیزیولوژیکی در رابطه با ساعت داخلی بدن نسبت داد، اما محققان معتقدند که عواملی مانند آب‌و‌هوا (دما، بارش، رطوبت) و چرخه‌های فرهنگی-اجتماعی مختلف مانند تعطیلات فرهنگی، هنجار‌ها و موقعیت‌های شغلی نیز جزو عوامل مؤثر بر تغییرات فصلی سلامت روان هستند.»
تحقیقات قبلی نشان داده‌اند که عوامل زیر بر خلق‌وخوی ما اثر می‌گذارند:
دما: تحقیقات از ارتباط دمای بالا و افزایش موارد مربوط به بیماری سلامت روان از جمله علائم افسردگی و اضطراب حکایت دارند.
نور خورشید: کاهش مواجهه با نور روز در فصل زمستان می‌تواند به اختلال عاطفی فصلی منجر شود. این افسردگی با کاهش قرار گرفتن در معرض نور خورشید ارتباط مستقیم دارد.
رطوبت: رطوبت بالا نیز بر خلق‌وخو و تندرستی تأثیر منفی می‌گذارد.
اثرات ضمنی بر خدمات بهداشت روانی و خودمراقبتی
به گفته محققان، این یافته‌ها می‌تواند بر ارائه خدمات و ارزیابی‌های بالینی در حوزه مراقبت‌های بهداشتی اثرگذار باشد.
حافظ گفت: «شناخت این الگو‌ها می‌تواند به زمان‌بندی درمان یا ارائه خدمات پشتیبانی در مواقع نیاز کمک کند.»
حافظ توصیه می‌کند که برای بهینه‌سازی سلامت روان، کار‌های مهم را در ساعات اولیه صبح که وضعیت خلق‌وخو و تمرکز در بهترین حالت ممکن است انجام داده و شب‌ها را به استراحت اختصاص دهید.
او گفت: «با توجه به این‌که سلامت روان در زمستان تضعیف می‌شود، راهبرد‌هایی مانند مواجهه با نور و فعالیت‌های خارج از خانه مؤثر خواهند بود. یک روتین منظم که شامل خواب متعادل و ورزش هفتگی باشد، به حفظ سلامتی پایدار کمک می‌کند.»
به گفته محققان، این مطالعه مشاهده‌ای بوده و نمی‌توان از آن به یک ارتباط علت و معلولی رسید. محققان همچنین گفتند که زمان تکمیل پرسشنامه بر یافته‌های مطالعه اثرگذار بوده و آنها اطلاعی از چرخه خواب، موقعیت جغرافیایی یا شرایط آب‌و‌هوایی داوطلبان نداشته‌اند؛ عواملی که می‌توانند بر نتایج مطالعه اثر بگذارند.
