۱۱ خرداد ۱۴۰۴ :: ۱ ژوئن ۲۰۲۵ :: ۵ ذیحجهٔ ۱۴۴۶
گوی خبر- شورش عزیزی: یکی از موضوع‌های مهم در قوانین کشور ما پرداختن به موضوع انواع قتل است. قواعدی که بخش زیادی از آن از فقه اسلامی نشات گرفته است و از آنجا که دیه بر انسان جنایتکار در صورت قتل و جراحت بر اعضاى بدن لازم مى شود در ابتدا باید قتل یا جرحی که رخ می‌دهد را تقسیم بندی کرد و سپس براساس تقسیم بندی عمل رخ داده را در یک بخش گنجاند و مجازات مناسب آن را اعمال کرد. به عبارتی با تقسیم بندی انواع قتل است که معلوم می‌شود دیه در چه مواردى وجود دارد و قصاص مخصوص چه مواردی است.
با بیان اینکه بین فقهای امامیه قتل چگونه معروف و مشهور است. قتل از نظر عمد و غیر عمد، به سه قسم تقسیم می‌شود، این سه دسته شامل عمد، خطای شبه عمد، خطاى محض می‌شود.
تقسیم‌بندى انواع قتل نزد اهل سنت
انواع قتل
در بین فقهاى اهل سنت نیز شافعیه و حنابله تقسیم بندی فقهای امامیه را ذکر کرده اند، اما به ابوحنیفه نسبت داده شده که او قتل را پنج قسم دانسته است، شمس‌الدین سرخسی مؤلف کتاب مبسوط که از کتب مفصل حنفیه است انتساب این تقسیم به خود ابوحنیفه را قبول ندارد. اما ایشان در میان فقهاى حنفیه، از کسانى نام مى برد که تقسیم را خماسى کرده اند. تقسیم خماسى از این قرار است: عمد، شبه عمد، خطا، جارى مجراى خطا، قتل به سبب.
تقسیم انواع قتل در نظر فقهای مالکی
تقسیم سومى که درباره انواع قتل وجود دارد مربوط به فقهاى مالکى است که عبارت است از: عمد و خطا، اینان قتل شبه عمد را قبول ندارند، بلکه آن را از انواع عمد مى دانند.
یعنى اگر تعریف شبه عمد، بر قتلى صدق کرد، آن را مستوجب قصاص مى دانند. البته از روایات معلوم مى شود که این قول مخصوص مالک هم نیست، بلکه همه فقهاى مدینه این نظر را داشته‌اند، چون مالک جزو فقهاى مدینه است و فقهاى مدینه مانند مالک و ربیعه الرأى، با فقهاى عراق مانند ابى حنیفه و اصحابش همیشه اختلاف داشته اند.
محمدابنالحسن الشیبانى شاگرد معروف ابوحنیفه کتاب «الردّ على فقهاء المدینه» را در همین زمینه تألیف کرده است و در آن، فتاوایى را از فقهاى مدینه نقل و سپس آنها را رد مى کند.
بین فقهاى اهل سنت، سه تقسیم وجود دارد. اما متداول در بین فقهای امامیه آن است که انواع قتل را به سه نوع تقسیم کرده اند و منشا آن روایات متعددی است که که از آنها همین تقسیم استفاده مى شود. البته در معدودى از این روایات، هر سه قسم و در بعضى دیگر، برخى از اقسام آمده است که از مجموع آنها معلوم مى شود.
نتیجه بررسی انواع قتل در روایات
نتیجه بررسى روایات این است که انواع قتل را به حسب کیفیت، به سه نوع تقسیم مى کنند؛ یکى آنجا که قصد فعل و قصد قتل هست. دوم آنجایى که قصد فعل هست، اما نیت قتل نیست. سوم آنجایى که نسبت به این شخص قصد فعل هم نیست. به عنوان مثال قصد زدن به گنجشک است، ولى به شخصی اصابت مى کند. قسم اول عمد، قسم دوم شبه عمد و قسم سوم خطا است. البته در عبارت مرحوم محقق حلی دو صورت عمد و یک صورت شبه عمد ذکر شده است. ولى مرحوم صاحب جواهر در ذیل بحث یک قسم دیگر از قتل عمد را هم ذکر کرده‌اند.
انواع قتل عمد
- قصد قتل دارد و ابزارى که به کار مى‌برد غالباً کشنده است.
- قصد قتل دارد و ابزارى که به کار مى‌برد اتفاقاً موجب قتل می‌شود.
- قصد قتل ندارد، ولی قصد زدن دارد، اما ابزارى که به کار مى‌برد غالباً کشنده است؛ بنابراین به طور کلی صور قتل از جهت تلبس (به عنوان عمد) یا خطا، پنج قسم است:
- قسم اول: قصد قتل دارد با ابزارى که غالباً کشنده است.
- قسم دوم: قصد قتل دارد با ابزارى که نادراً کشنده است.
- قسم سوم: قصد قتل ندارد، بلکه قصد فعلى دیگر مثل ضرب دارد، لکن با ابزارى که غالباً کشنده است.
- قسم چهارم: قصد قتل ندارد، لکن با ابزارى که نادراً کشنده است، فعلى انجام مىدهد.
- قسم پنجم: نه قصد قتل دارد و نه نسبت به این شخص، فعلى انجام مىدهد.
از میان صوری که عنوان شد، سه قسم اول را مشهور فقها، از انواع قتل عمد دانستهاند و قسم چهارم مورد اختلاف است، اما نوعا آن را شبه‌عمد دانسته اند
