گوی خبر- رؤسای‌جمهور روسیه و ایالات متحده آمریکا دیداری سه‌ساعته در آلاسکا داشتند. سفر ولادیمیر پوتین به آمریکا و ملاقات با دونالد ترامپ پس از ۶ سال، از چند جهت مهم است. نخست اینکه پوتین پس از ۱۰ سال برای نخستین بار به آمریکا رفت. آخرین ملاقات او با ترامپ نیز در سال ۲۰۱۹ و در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در اوزاکای ژاپن انجام شده بود.

پوتین در حالی به آمریکا رفت که شرایط میان روسیه و غرب همچنان در هم‌پیچیده است. در حال حاضر مسئله بحران اوکراین، مهم‌ترین پرونده مفتوح میان واشنگتن و مسکو به شمار می‌رود. این سفر یک سری حواشی نیز داشت. از جمله اینکه ترامپ و پوتین در اولین برخورد با یکدیگر و راه رفتن روی فرش قرمزی که در پایگاه هوایی المندورف-ریچاردسن انکوریج در آلاسکا گسترده شده بود، از میان ردیف جنگنده‌های اف – ۲۲ گذشتند. در حالی که یک بمب‌افکن بی – ۲ و ۴ فروند جنگنده اف – ۳۵ از بالای سر آنها عبور کردند. آلاسکا تا سال ۱۸۶۷ بخشی از خاک روسیه بود که در این سال به مبلغ ۷ میلیون و ۲۰۰ میلیون دلار (حدود ۲۱/۶ میلیارد دلار در سال جاری میلادی) از سوی ایالات متحده خریداری و پس از طی مراحل قانونی به خاک آمریکا ضمیمه شد.

نشست خبری مشترک

پوتین و ترامپ پس از پایان ملاقات دو هیئت، در یک نشست خبری مشترک شرکت کردند. پوتین نخستین سخنران این نشست مشترک بود. به گزارش روسیا الیوم، رئیس‌جمهور روسیه در این نشست خبری، مذاکرات آلاسکا را سازنده خواند. او همچنین خطاب به ترامپ گفت که خوشحال است او را در سلامتی می‌بیند. رئیس‌جمهور روسیه اظهار داشت: «روسیه و ایالات متحده آمریکا همسایگان نزدیکی هستند، با وجود اینکه اقیانوس آنها را جدا می‌کند. آلاسکا بخشی از تاریخ مشترک بین روسیه و آمریکا است.»

او با بیان اینکه ما همواره ملت اوکراین را ملتی برادر می‌دانسته‌ایم، ادامه داد: «ما علاقمند به حل مسئله اوکراین هستیم.» او همچنین بر این موضوع تاکید کرد که روابط کشورش و آمریکا به پایین‌ترین حد خود از زمان جنگ سرد رسیده است. او اضافه کرد: «گفت‌و‌گو بین روسیه و آمریکا امری ضروری بود و دو کشور باید به گفت‌و‌گو روی می‌آوردند و از تقابل دور می‌شدند.»

رئیس‌جمهور روسیه با تاکید بر اینکه مذاکرات مفید و سازنده بود، گفت: «راه‌حل بحران اوکراین باید راه‌حلی پایدار باشد و نگرانی‌های امنیتی روسیه را برطرف کند.» او همچنین تاکید کرد که امکان پایان دادن به درگیری در اوکراین وجود دارد.

پوتین گفت: «امیدوارم تفاهمات حاصل شده با ترامپ، راه را برای صلح در اوکراین هموار کند. ما شاهد تمایل ترامپ برای درک دلایل درگیری در اوکراین بودیم و علاقه‌مند به پایان دادن به آن هستیم.» رئیس‌جمهور روسیه به این موضوع نیز اشاره کرد که اگر ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا بود درگیری در اوکراین رخ نمی‌داد.

دونالد ترامپ نیز گفت که در دیدار دوجانبه‌اش با رئیس‌جمهوری روسیه «پیشرفت‌های بزرگی» حاصل و «روی بسیاری از نکات توافق شده» و تنها «نکات بسیار کمی» باقی مانده است. پوتین در ابتدای نشست خبری و به زبان روسی صحبت کرد.

ترامپ گفت: «معتقدم که ما جلسه بسیار سازنده‌ای داشتیم. نکات بسیار زیادی وجود داشت که ما بر سر آنها توافق کردیم. چند نکته مهم وجود دارد که هنوز به آنها نرسیده‌ایم، اما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم.»

رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین گفت که با رئیس‌جمهوری اوکراین، رهبران اروپایی و ناتو تماس خواهد گرفت تا آخرین اخبار دیدارش با پوتین را به آنها ارائه دهد. او اضافه کرد: «بنابراین تا زمانی که توافقی حاصل نشود، هیچ توافقی حاصل نخواهد شد. من تا مدتی دیگر با ناتو تماس خواهم گرفت. با افراد مختلفی که فکر می‌کنم مناسب هستند تماس خواهم گرفت و البته با رئیس‌جمهور زلنسکی تماس خواهم گرفت و در مورد جلسه امروز به او خواهم گفت. در نهایت، این به آنها بستگی دارد. در نهایت به خودشان بستگی دارد. آنها باید با آنچه مارکو و استیو و برخی از افراد عالی دولت ترامپ که به اینجا آمده‌اند، موافقت کنند.»

ترامپ اضافه کرد: «دیدار بسیار سازنده‌ای داشتیم. تماس‌های بسیاری خواهم گرفت. هر هفته هزاران نفر کشته می‌شوند و پوتین نیز خواستار پایان یافتن این جنگ است. به زودی دوباره تو (پوتین) را خواهم دید.» رئیس‌جمهوری آمریکا در عین حال اضافه کرد: ما «شانس بسیار خوبی» برای پیشرفت بیشتر داریم.»

ترامپ در این نشست خبری، رئیس‌جمهوری روسیه را با نام کوچک او صدا کرد و گفت: «من همیشه رابطه فوق‌العاده‌ای با رئیس‌جمهور پوتین، ولادیمیر، داشته‌ام. ممنون ولادیمیر، احتمالاً بسیار زود دوباره شما را خواهم دید.»

پوتین در این هنگام به زبان انگلیسی گفت: «دیدار بعدی در مسکو» ترامپ نیز در پاسخ احتمال برگزاری دیدار بعدی در مسکو را رد نکرد و گفت: «ممکن است این اتفاق بیفتد.»

ترامپ نشست خبری مشترک را با تشکر از پوتین و خطاب کردن او به «ولادیمیر» به پایان رساند و به سوی او رفت و به گرمی دست داد و رهبران دو کشور این نشست را بدون پاسخ به سوالات خبرنگاران به پایان رساندند. کاخ سفید نیز اعلام کرد مراسم ناهار به وقت محلی (آلاسکا) میان هیئت‌های ایالات متحده آمریکا و روسیه لغو شده و ترامپ فوراً به واشنگتن بازگشته است. در همین حال فیلمی در رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌دهد ترامپ و پوتین گفت‌و‌گو‌های خود را پس از نشست خبری مشترک و پیش از ترک آلاسکا ادامه داده‌اند.

زلنسکی به واشنگتن می‌رود

ترامپ پس از پایان نشست آلاسکا و در پرواز بازگشت به واشنگتن دی. سی، گفت‌وگویی تلفنی نیز با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین داشت؛ گفت‌وگویی که سخنگوی کاخ سفید آن را طولانی خواند. ترامپ در پرواز بازگشت به واشنگتن، با دیگر رهبران اروپایی و ناتو نیز در تماس بود. او همچنین اعلام کرد که عصر روز دوشنبه در کاخ سفید با زلنسکی ملاقات خواهد کرد.

به گزارش رویترز، زلنسکی درباره این تماس با اشاره به این‌که «ما به یک صلح واقعی نیاز داریم، نه یک توقف موقت در حملات روسیه» گفت که «به ترامپ تأکید کردم که باید فشار بر روسیه تشدید شود و امنیت باید به‌طور قابل اعتماد و بلندمدت تضمین گردد.»

او در ادامه گفت: «اروپا و ایالات متحده باید تضمین‌های امنیتی ارائه دهند و مسائل مربوط به سرزمین تنها می‌تواند با ما حل‌وفصل شود. به رئیس‌جمهور ترامپ تأکید کردم که اگر روسیه از یک پایان عادلانه برای جنگ طفره برود، باید تحریم‌ها علیه آن تشدید شود.»

همچنین خبرگزاری فرانسه به نقل از منابع دیپلماتیک مدعی شد که ترامپ به زلنسکی پیشنهاد داد که اوکراین تضمین‌های امنیتی مشابه با ماده پنجم پیمان ناتو دریافت کند، بدون آنکه عضو این ائتلاف شود. بر اساس این گزارش، این موضوع یکی از راهکار‌های امنیتی پیشنهادی و مورد بحث در جلسه آلاسکا نیز بوده است. ماده پنج پیمان ناتو مربوط به اصل دفاع جمعی است. به این معنا که حمله به یک عضو، حمله به همه اعضا تلقی می‌شود.

واکنش رهبران اروپا و ناتو

رهبران اروپا و سران کشور‌های ناتو پس از جلسه پوتین – ترامپ در آلاسکا و تماس با رئیس‌جمهور آمریکا، بیانیه‌ای مشترک صادر کردند. در بیانیه اتحادیه اروپا و ناتو درباره توافق اوکراین و روسیه بر ضرورت ارائه ضمانت‌های امنیتی قاطع به اوکراین برای دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی آن تأکید شد. همچنین تأکید شد که هیچ محدودیتی نباید بر نیرو‌های مسلح اوکراین یا همکاری آن با کشور‌های ثالث اعمال شود و روسیه نمی‌تواند در مسیر اوکراین به سوی اتحادیه اروپا یا ناتو حق وتو داشته باشد.

تمام تصمیم‌گیری‌ها درباره سرزمین اوکراین باید توسط خود این کشور انجام شود و تغییر مرز‌ها با زور مجاز نیست. حمایت از اوکراین ادامه خواهد داشت و رهبران اروپایی متعهد شدند اقدامات بیشتری برای تقویت اوکراین انجام دهند تا جنگ به پایان برسد و «صلح عادلانه و پایدار» برقرار شود. تا زمانی که خونریزی در اوکراین ادامه دارد، فشار بر روسیه حفظ خواهد شد. تحریم‌ها و سایر اقدامات اقتصادی علیه اقتصاد نظامی روسیه گسترش می‌یابد تا «صلح عادلانه و پایدار» برقرار شود.

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در واکنش به این دیدار گفت: «آمریکا می‌تواند روسیه را وادار به انجام مذاکره جدی کند. عزم رئیس‌جمهور ترامپ برای دستیابی به یک توافق صلح حیاتی است. مسکو تا زمانی که متوجه نشود که نمی‌تواند ادامه دهد، به جنگ پایان نخواهد داد، بنابراین اروپا به حمایت از اوکراین ادامه خواهد داد، از جمله با کار بر روی بسته نوزدهم تحریم‌های روسیه.»

پوتین در آلاسکا دست برتر را داشت

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و سفیر سابق ایران در مجارستان و نروژ در تحلیل این دیدار به خبرنگار هم‌میهن گفت: «نشست آلاسکا، نشست مهمی بود. به این دلیل که ترامپ دنبال پایان دادن به این جنگ و ساختن یک دستاورد برای خود است. چراکه می‌خواهد به عنوان مرد صلح‌طلب در دنیا معرفی شود. اینکه چرا آلاسکا برای ملاقات انتخاب شد، بسیار مهم است. بالاخره پوتین به خاطر اینکه تحت تعقیب دیوان لاهه است، به هر جایی و از هر مسیری نمی‌تواند سفر کند. اگر می‌خواست به هر نقطه‌ای برود، باید از مسیر اروپا عبور می‌کرد که این کشور‌ها اجازه عبور از فضایشان را به هواپیمای پوتین نمی‌دهند. به همین دلیل، آلاسکا نزدیک‌ترین جایی بود که او می‌توانست از شمال روسیه به آنجا سفر کند. در این میان طرفداران ترامپ این موضوع را به رخ می‌کشند که، چون آلاسکا قبلاً بخشی از خاک روسیه بود، ترامپ می‌خواست بگوید ما اینجا را از روس‌ها گرفتیم. در صورتی که علت اصلی، موضوع محدودیت‌های پوتین است.»

او ادامه داد: «ترامپ قبل از نشست خیلی سروصدا می‌کرد که اگر احساس کنم پوتین نمی‌خواهد توافق کند، جلسه را ترک می‌کنم. خیلی با اقتدار صحبت می‌کرد، اما برخلاف آن انتظارات، جلسه‌ای که انتظار می‌رفت ۶ ساعت طول بکشد، بیشترا از سه ساعت طول نکشید. در مجموع من فکر می‌کنم پوتین توانست ترامپ را قانع کند که بالاخره روسیه نگاه خاصی به اوکراین دارد. ۳۰ سال قبل این کشور از روسیه جدا شده و مردم شرق آن روس‌زبان و روس‌تبار هستند. طرح این مسائل، تعجیل قبلی ترامپ را گرفت. همچنین موضوعات امنیتی هم مورد توجه قرار گرفته است. مسائلی که ناتو و رئیس‌جمهور پیشین آمریکا برای روسیه پیش آوردند. حرف‌هایی که مورد علاقه ترامپ است.

مورد بعدی این که پوتین برای پایان دادن به جنگ اعلام آمادگی کرد. اما نه از طریق آتش‌بس. به نظر می‌رسد پوتین ترامپ را قانع کرد که باید طرح جامعی را در مذاکره بگذاریم و از طریق این طرح جامع، صلح را اجرا کنیم. از طریق آتش‌بس نمی‌توان به صلح رسید. با توجه به سوابق تاریخی، پوتین موضوع مناطق تصرف‌شده را مطرح کرده که در اختیار روسیه بماند. همچنین مناطقی از دونباس که هنوز باقی مانده و روسیه به دنبال آن است. مستقل بودن اوکراین و عدم دشمنی دولت‌ها با روسیه و عدم عضویت این کشور در ناتو می‌تواند یک مجموعه باشد که به مذاکره گذاشته شود. به نظر می‌رسد ترامپ تا حد زیادی این موارد را قبول کرده است. هرچند که شک‌وشبهه‌ای از این موضوع بیان می‌کند.»

سفیر پیشین ایران در نروژ ادامه داد: «با توجه به این که پوتین تحت تعقیب است، اما فرش قرمز در خاک آمریکا برای او پهن شد و پیروزمندانه و احتمالاً با دست برتر از اتاق بیرون آمد، یعنی هر آنچه دولت قبلی آمریکا و کشور‌های اروپایی در این مدت ساخته بودند توسط ترامپ خراب شد. ضمن این که اعلام شد آمریکا بخشی از تحریم‌های روسیه را برمی‌دارد و در مورد روابط دو طرف صحبت می‌کنند. اگر ترامپ نبود و در اوکراین صلح می‌شد، اگر در آمریکا دولت دموکرات بر سر کار بود بعید می‌دانم آمریکا و اروپایی‌ها تا ۱۰ سال دیگر حاضر بودند تحریم‌های روسیه را بردارند؛ آنقدر به روسیه فشار می‌آوردند تا تضعیف شود.

مورد بعدی نیز این بود که پوتین ترامپ را قانع کرد این مذاکرات باید ادامه پیدا کند و او را به مسکو دعوت کرد. به این معنی که ترامپ رایزنی‌ها را بکند و در مسکو آن را بررسی کنند. احتمالاً با توجه به صحبت ترامپ مبنی بر این که شی‌جین‌پینگ با او تماس گرفته و گفته تا زمانی که تو رئیس‌جمهور آمریکا هستی به تایوان حمله نمی‌کنم، نشان می‌دهد در مورد چین و مسائل دیگر هم صحبت کردند. با توجه به روحیه‌ای که ترامپ دارد، نمی‌شود او را بازنده اعلام کرد. اما پوتین در ملاقات آلاسکا دست برتر را داشت و توانست تعجیل ترامپ را خنثی کند و طرح خود را روی میز بگذارد. هرچند با توجه به اخلاق ترامپ می‌دانیم که ظرف چند روز ممکن است تغییر کند و حرف‌های مثبت و منفی بزند. اما فعلاً نشان می‌دهد که آرام شده است.»

اوکراین و اروپا ناچارند از آمریکا تبعیت کنند

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مطالعات آمریکا نیز درباره ملاقات سران آمریکا و روسیه در آلاسکا گفت: «مسلماً این دیدار دستاورد بیشتری برای روسیه و شخص پوتین داشت. به رغم این که نتیجه مشخصی از آن بیرون نیامد. روسیه پس از چهار سال انزوا، از این شرایط خارج شد. رئیس‌جمهور این کشور که به اتهام جنایت جنگی تحت تعقیب دیوان بین‌المللی کیفری است، با رئیس‌جمهور آمریکا نه در یک کشور بی‌طرف که در خاک آمریکا دیدار کرد و برای این ملاقات دعوت شد. استقبال قابل توجهی از او شد و هیچ قولی هم به طرف آمریکایی نداد. آمد، سه ساعت دیدار کرد و بدون این که قولی درباره آتش‌بس یا صلح بدهد، از آلاسکا خارج شد.

مثال جالبی در این مورد زده بودند که آنچه انجام می‌شد، می‌توانست در جریان رد و بدل کردن یک ایمیل هم صورت بگیرد. یا در شبکه‌های اجتماعی نوشته شود. در نهایت پوتین برنده این ملاقات شد. نه به خاطر این که ترامپ خواست، به این خاطر که در جنگ دست بالا را دارد، در حال پیشروی است و امکان شکست دادنش هم وجود ندارد. با تمام تحریم‌ها اقتصادش دچار فروپاشی نشده و نمی‌توان به آن حمله نظامی کرد. چنین کشوری وقتی وارد مذاکره می‌شود، دست بالا را دارد. در چنین شرایطی طرف آمریکا مجبور است که کوتاه بیاید. البته در نهایت باید اوکراین کوتاه بیاید و باید دید که می‌تواند این کوتاه آمدن را گردن زلنسکی بگذارد یا نه؛ همان دعوایی که دفعه قبل در کاخ سفید پیش آمد، این بار در سطح بالاتری رخ می‌دهد.»

او درباره اینکه آیا اوکراین و اروپا می‌توانند بدون آمریکا این جنگ را ادامه دهند، گفت: «اروپایی‌ها بضاعتی ندارند که بخواهند این کار را انجام دهند. اروپا فقط زمانی اروپاست که منافعش پیروی از ایالات متحده آمریکا باشد. وقتی بخواهند در یک مسیر حرکت کنند، اگر متضاد باشند یا آمریکا بخواهد اروپا را نادیده بگیرد، اروپا ابزاری ندارد. حداکثر توانایی‌شان این است که بخشی از خلأ عدم حضور آمریکا در تامین منابع مالی لازم برای جنگ در اوکراین را جبران کنند. حرفی که ترامپ همین حالا می‌زند. می‌گوید آن دوره‌ای که زلنسکی می‌آمد در کاخ سفید و چک سفید امضا می‌گرفت و حتی حقوق بازنشستگان اوکراینی را آمریکایی‌ها می‌دادند، تمام شد. آقای اروپا اگر نمی‌خواهی صلح کنی، دست در جیب کن و پول به من بده تا اسلحه بسازم. خرج جنگ را تامین کن.

آمار می‌گوید آمریکا ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیارد دلار در این جنگ هزینه کرده، اما ترامپ می‌گوید ۳۵۰ میلیارد دلار هزینه شده است و اوکراین باید ۵۰۰ میلیارد دلار به آمریکا بدهد. این پول را ندارند، از اموال و معادن‌شان بدهند. این برای اروپایی‌ها خیلی تلخ و به صورت وحشتناکی دردناک است. ممکن است به این روند اعتراض کنند، اما در نهایت مجبور به تبعیت هستند. اگر دو سال پیش گفته می‌شد که رئیس‌جمهور آمریکا و روسیه با هم دست می‌دهند، می‌گفتند امکان‌پذیر نیست. ولی اتفاق افتاد و اروپا هم نتوانست کاری انجام دهد. از آن بدتر اوکراین هم نمی‌تواند کاری انجام دهد. تن دادن به سرنوشتی که ترامپ برای آنها در نظر گرفته، دیر و زود دارد، اما سوخت و سوز ندارد.»

ابوالفتح درباره وضعیت اوکراین تاکید کرد: «در نهایت آقای زلنسکی باید این داروی تلخ را بخورد. جریان ناتوگرای اوکراین هیچ وقت فکر نمی‌کرد که کار به اینجا بکشد. آنها روی قدرت تمدنی غرب حساب باز کرده بودند و با این امید توی دهن اژد‌ها رفتند. اما آمریکایی‌ها وسط کار جا زدند. چون دیدند این ماجرا چاه ویلی‌ست که هرچه پول در آن بریزند، پر نمی‌شود. هیچ نتیجه‌ای از آن بیرون نمی‌آید. الان هم می‌خواهند جلوی ادامه این روند را بگیرند. اوکراین هم چاره‌ای ندارد جز اینکه تن دهد. اگر مناطق شرقی مورد نظر روسیه به مسکو واگذار شود، شاید زلنسکی از لحاظ حقوقی حاکمیت روسیه را به رسمیت نشناسد، اما نمی‌تواند جنگ را تغییر دهد. همین الان روس‌ها در حال پیشروی آهسته هستند. در حالی که اوکراین کمک آمریکا را دارد.

الان نگرانی اروپا و اوکراین این است که ترامپ شرایط پوتین را پذیرفته و به زلنسکی بگوید، اما زلنسکی تبعیت نکند. در این صورت خشم ترامپ گریبان اروپا و اوکراین را بگیرد. بگویند پوتین آماده صلح بود، اما زلنسکی کارشکنی کرد. در این صورت ترامپ ممکن است حمایت خود را قطع کند و بگوید خودتان بجنگید. نکته مهمتر اینکه نیمی از هیئت هر دو طرف در آلاسکا، مربوط به حوزه اقتصاد بودند. ممکن است پوتین به ترامپ وعده‌هایی در حوزه اقتصاد و سرمایه‌گذاری داده باشد. بگوید الیگارش‌ها را از تحریم خارج کنید، ما در آمریکا سرمایه‌گذاری می‌کنیم. بالاخره پوتین می‌داند که ترامپ چه می‌خواهد و چه وعده‌هایی برایش جذاب است. اینها را به ترامپ بدهد، ممکن است ترامپ اروپا و اوکراین را بفروشد یا اگر نفروشد بگوید، هر کاری می‌خواهید با روسیه انجام دهید و آمریکا به کار خودش با مسکو مشغول شود؛ نکته‌ای که اروپا بدون آمریکا نمی‌تواند و مجبور است که کنار بیاید.»