۱۸ خرداد ۱۴۰۴ :: ۸ ژوئن ۲۰۲۵ :: ۱۲ ذیحجهٔ ۱۴۴۶
گوی خبر- مرگ تلخ الهه حسین‌نژاد، دختر ۲۴ ساله، جامعه را در بهتی عمیق فرو برد. دختری که مردم در شبکه‌های اجتماعی برای یافتنش تلاش می‌کردند و کارزاری نامرئی با همراهی خانواده‌اش شکل داده بودند، سرانجام مرده پیدا شد. این روایت تلخ با خبر شوکه‌کننده قتل او به پایان رسید
الهه از ۱۰ روز پیش مفقود شده بود و خانواده‌اش طی این روز‌های جهنمی، بی‌وقفه به دنبالش بودند. تا اینکه چهارشنبه شب با آنها تماس گرفته شد و پلیس اطلاع داد که مظنونی را دستگیر کرده‌اند. پدر و عموی الهه به اداره آگاهی رفتند و همان‌جا بود که با جسد دخترشان مواجه شدند.
پس از دستگیری بهمن فرزانه، قاتل الهه، نخستین اظهارات او حاکی از آن بود که قصد سرقت تلفن همراه الهه را داشته، اما با مقاومت او مواجه شده و در یک درگیری او را به قتل رسانده است. الهه در یک سالن زیبایی در سعادت‌آباد تهران کار می‌کرد و گوشی آیفون، احتمالا حاصل چندین ماه فعالیت او بوده است. این موضوع در شبکه‌های اجتماعی بحث گسترده‌ای درباره فقر، نابرابری و تأثیر آن بر افزایش آسیب‌های اجتماعی به راه انداخت.
در حالیکه فقر نمی‌تواند توجیهی برای جنایت باشد، اما به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در کنار سایر عوامل نظیر شکاف طبقاتی، نبود حمایت اجتماعی و بازنمایی تجمل‌گرایی در رسانه‌ها، در وقوع جرم نقش دارد. این شرایط موجب شکل‌گیری «احساس محرومیت نسبی» در بخشی از جامعه می‌شود؛ احساسی که می‌تواند بستر خشونت و پرخاشگری را فراهم آورد.
مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲ گزارشی منتشر کرده که نشان‌دهنده رشد قابل توجه سرقت در یک دهه گذشته است. هرچند در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ سرعت رشد سرقت اندکی کاهش یافته، اما مقایسه با سال ۱۳۹۰ از افزایش چشمگیر آن حکایت دارد.
در سال ۱۳۹۱، آمار سرقت ثبت‌شده ۵۴۵ هزار فقره بود؛ اما در سال ۱۴۰۲ این عدد به بیش از ۹۳۹ هزار فقره رسیده است؛ رشدی معادل ۷۲ درصد. همچنین طبق آمار سایت «ایران استاتیس»، آمار سرقت در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۸۵ حدود پنج برابر افزایش یافته است.
اوج این روند صعودی در سال ۱۳۹۷ است؛ این سال مصادف است با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های شدید که در نتیجه آن موج تورم و فقر وارد کشور شد. استان تهران همچنان در صدر آمار سرقت کشور قرار دارد. در کنار این آمار، مطالعات میدانی از کاهش شدید حس امنیت روانی در شهروندان، به‌ویژه زنان و جوانان، در فضا‌های عمومی حکایت دارد؛ مسئله‌ای که نهاد‌های اجتماعی و انتظامی را با پرسش‌هایی جدی درباره کارآمدی مواجه کرده است.
افزایش ۷۲ درصدی آمار سرقت در یک دهه اخیر نشان‌دهنده چیست؟ | جامعه شناس: تورم، بیکاری و فخر فروشی در شبکه‌های اجتماعی عوامل افزایش جرم و جنایتند
قرایی‌مقدم جامعه شناس: گرانی، تورم، بیکاری و فخر فروشی در شبکه‌های اجتماعی عامل افزایش جرم و جنایت است
الهه، فراتر از یک قربانی، محل تلاقی چندین معضل اجتماعی است که نظریه‌های جامعه‌شناسی در تلاش برای تبیین آن‌اند: پیوند میان فقر، مهاجرت، حاشیه‌نشینی و جرم.
دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ درباره عوامل موثر بر افزایش جرائمی مانند سرقت می‌گوید: «طبق نظریه میدان نیرو از کرت لوین، عوامل متعددی از جمله وضعیت مالی خانواده، نوع سرپرستی، محله، دوستان، وضعیت اشتغال و معیشت، فرد را به سمت بروز آسیب‌های اجتماعی نظیر سرقت، قتل، اعتیاد و جنایت سوق می‌دهد.»
به گفته قرائی مقدم در جامعه ایران عامل اقتصادی از جمله گرانی، تورم و بیکاری و از طرف دیگر فخر فروشی حاکم بر شبکه‌های اجتماعی عامل مهم و تاثیرگذاری است.»
او ادامه می‌دهد: «پیتیریم سوروکین، استاد دانشگاه هاروارد، بر این باور است که ماده‌گرایی، ذهنیت بشر را تسخیر کرده و انسان را براساس درآمد و وضعیت اقتصادی ارزش‌گذاری می‌کند.»
قرایی‌مقدم با اشاره به نظریه‌های مکتب شیکاگو می‌افزاید: «در شهر‌های بزرگ، خلافکاران در میان انبوه جمعیت گم می‌شوند، در حالیکه در روستا‌ها چنین معضلی حاکم نبوده مهاجرت‌های کاری و حاشیه‌نشینی فرهنگی نیز باعث تشدید این روند می‌شود. جمعیت قابل توجهی روزانه از شهر‌های حاشیه‌ای پایتخت برای یک لقمه نان به تهران می‌آیند. این پدیده منجر به برهم خوردن تجانس فرهنگی نیز خواهد شد.»
وی در پایان تأکید می‌کند: «بیکاری و تورم، نقش مهمی در افزایش جرایم ایفا می‌کنند. قتل‌هایی همچون الهه حسین‌نژاد یا دانشجوی شریف که قربانی سرقت لپ‌تاپ شد، گویای این واقعیت‌اند. البته فقر توجیه جرم نیست؛ بسیاری از جوانان فقیر، با وجود دشواری‌های معیشتی، مرتکب جرم نمی‌شوند.»
الهه، تنها یک قربانی خشونت نیست؛ بلکه آینه‌ای‌ست از جامعه‌ای که در آن امنیت، نه یک حق بدیهی، بلکه امتیازی برای طبقه‌ای خاص شده است. در چنین جامعه‌ای، هر تلفن همراه می‌تواند جرقه‌ای برای یک جنایت باشد و هر خیابان، میدانی از اضطراب و ناامنی.
