یک حکم جنجالی دیگر در دولت مسعود پزشکیان

گوی خبر-مهدی پیرصالحی که این روز‌ها نامش با پرونده شرکت داروسازی ثامن گره خورده است با حکم محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت و درمان مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جدید سازمان غذا و دارو منصوب شده است

پیرصالحی دارای دکتری داروسازی است و در دولت حسن روحانی نیز با حکم حسن نمکی، وزیر وقت بهداشت برای مدت کوتاهی رئیس سازمان غذا و دارو بود. در سوابقی که از پیرصالحی در متن حکم او قید شده، ریاست هیات‌مدیره شرکت داروسازی ثامن نیز آمده است؛ شرکتی با پرونده قضایی باز برای مرگ حدود ۷۰ بیمار دیالیزی.

خرداد ماه بود که رئیس انجمن نفرولوژی ایران، برای نخستین بار از مرگ تعدادی از بیماران دیالیز صفاقی خبر داد. دکتر شهرزاد عصاره با اشاره به آلودگی محلول دیالیز صفاقی به فلز آلومینیوم گفته بود که این آلودگی‌۵ تا ۱۰ برابر حد مجاز بوده و تعدادی از بیماران دیالیز صفاقی را به کام مرگ کشانده است. انتشار این خبر، موجی از نگرانی را در میان بیماران دیالیزی و خانواده‌هایشان ایجاد کرد تا جایی که محمد مخبر، سرپرست وقت ریاست‌جمهوری دستور پیگیری داد.

نهایتاً پس از حدود ۵ ماه، روز شنبه ۱۲ آبان، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس در اظهاراتی اعلام کرد که «۷۰ بیمار دیالیزی به دلیل مصرف محلول آلوده به آلومینیوم فوت کرده‌اند». آن‌طور که سلمان اسحاقی گفته در وهله اول ۱۰ تا ۱۲ بیمار دیالیزی در شهر‌های مشهد و اصفهان به دلیل استفاده از محلول آلوده و با علائم مغزی، عفونتی، تشنجی و کما جان خود را از دست دادند و پس از مدتی آمار فوتی‌ها به ۵۰ نفر رسید، اما تاکنون ۷۰ نفر جان خود را از دست داده‌اند». این درحالی بود که کارشناسان با اشاره به ناشناخته بودن دلیل مرگ این بیماران، و نیز نبود تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته در شهرستان‌ها، از اعداد دیگری سخن می‌گفتند.

یک روز پس از اظهارات سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس، که بازتاب بسیار وسیعی در محافل خبری داشت، روابط عمومی سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که «این سازمان با هدف حفظ سلامت عمومی و در راستای رسالت خود، تمامی مراحل کنترل کیفیت و نظارت بر تولید داروها، به‌ویژه دارو‌های حساس مانند محلول‌های دیالیزی را با دقت و سختگیری کامل انجام می‌دهد. این سازمان از طریق آزمون‌های دقیق شیمیایی، میکروبی و فیزیکی، کیفیت و ایمنی محصولات دارویی را تضمین کرده و از انطباق آنها با استاندارد‌های ملی و بین‌المللی اطمینان حاصل می‌کند».

از سوی دیگر، اطلاعیه سازمان غذا و دارو حاوی نکته مهمی بود و آن اشاره به ردپای «یک شرکت داخلی» در تولید و توزیع این محلول‌های آلوده بود. اطلاعیه با اشاره به محلول دیالیزی مورد استفاده بیماران دیالیز صفاقی می‌گفت: «فرآیند‌های تولید و نظارت در این حوزه تابع قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای است که اجازه هیچ‌گونه تخلف یا کاستی را نمی‌دهد. اگرچه، درحال حاضر تنها یک شرکت داخلی مسئولیت تولید این داروی حساس را بر عهده دارد، اما این به معنای چشم‌پوشی از کیفیت یا استاندارد‌ها نیست. سازمان غذا و دارو با دقت کامل و براساس اصول علمی، بر روند تولید این محصول نظارت دارد و هرگونه تخلف احتمالی، براساس ضوابط، مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت». به این ترتیب، پای «یک شرکت داخلی» که انگشت‌ها به سمت او دراز بود به ماجرا باز شد.

از شرکت داروسازی ثامن، وابسته به آستان قدس به‌عنوان تولیدکننده این «سرم‌های آلوده» نام برده شد. گزارش‌ها حاکی است که سه ماه قبل، روابط عمومی این شرکت که آستان قدس رضوی سهامدار عمده و اصلی آن است، در پاسخ به خبرنگاران گفته بود: «طبق دستور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور و آستان قدس رضوی، اجازه صحبت و گفتگو در این‌باره را نداریم».
ما نبودیم!

شرکت داروسازی ثامن از سال ۱۳۷۱ تاکنون تولیدکننده تمام محلول‌های استریل تزریقی و شست‌وشو، دیالیز صفاقی و خونی است. صفاق، غشائی است که جدار داخلی حفره شکم را می‌پوشاند و در روش دیالیز صفاقی، از این پوشش برای پاک کردن مواد زائد از خون استفاده می‌شود. آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، محموله آلوده محلول دیالیز صفاقی از دی‌ماه سال گذشته توزیع شده است؛ محلول‌های آلوده به آلومینیوم که تا اردیبهشت‌ماه امسال، تعداد زیادی از بیماران را مسموم کرده است.

«ثامن» بلافاصله پس از انتشار اطلاعیه سازمان غذا و دارو، مطلبی منتشر کرد و از خود رفع اتهام کرد. در اطلاعیه این شرکت آمده بود: «شرکت داروسازی ثامن طی ۳۰ سال گذشته به‌عنوان یکی از بازو‌های تامین نیاز‌های حیاتی کشور در حوزه دارو فعالیت داشته و تولید حدود ۳۰ میلیون عدد محلول دیالیز صفاقی برای کمک به ادامه حیات بیماران فاقد کلیه جز افتخارات این شرکت در سال‌های فعالیت خود بوده است».

از حدود پنج سال قبل با توجه به شرایط تحریمی و نیاز مبرم بیماران به این محصول حیاتی، تامین مواد اولیه از شرکت‌های داخلی در دستور کار قرار گرفت. به این ترتیب در طی سه سال گذشته قریب به ۳۰ نوبت مواد اولیه از یکی از شرکت‌های مورد تایید سازمان غذا و دارو دریافت شده که همه موارد به جز یک نوبت بدون مشکل به محصول نهایی تبدیل و مورد استفاده بیش از ۶۵۰ بیمار دیالیز صفاقی در کشور قرار گرفته است.

در نیمه خرداد سال جاری پس از دریافت گزارش‌هایی مبنی بر بروز برخی عوارض در بیماران، شرکت داروسازی ثامن در بدو امر تمامی محصول موجود در بازار و در اختیار بیماران را جمع‌آوری و تولید خود را متوقف کرد. در مرحله بعد با بررسی گسترده فنی و آزمایشگاهی با حضور و هماهنگی سازمان غذا و دارو درخصوص ریشه‌یابی مشکل و راه‌های رفع آن اقدام عاجل صورت گرفت. در بررسی‌ها مشخص شد وجود آلومینیوم بیش از حد متعارف در یکی از بچ‌های یک نوع ماده اولیه مصرفی منجر به بروز مشکل شده که اقدامات لازم برای رفع این مشکل در دستور کار قرار گرفت.

«پس از مدتی با توجه به تماس‌های مراکز درمانی مبنی بر نیاز بیماران به این محصول حیاتی تولید محلول با مجوز و دستور سازمان محترم غذا و دارو، بنا بر نیاز کشور از سر گرفته شد. اکنون، ضمن تاکید بر اینکه هنوز هیچ اظهارنظر قضائی، نفیاً یا اثباتاً درخصوص انتساب فوت برخی از بیماران دیالیزی عزیز به محلول‌های با سطح بالای آلومینیوم تولیدی شرکت داروسازی ثامن، از طریق محاکم صادر نشده است؛ درحال حاضر تمامی فرآیند‌های قضائی و فنی برای بررسی و رسیدگی به این موضوع در جریان است و شرکت داروسازی ثامن خود را ملزم به پیگیری و پاسخگویی در این زمینه می‌داند. ما عمیقاً از این اتفاقات متاسفیم و همدردی خود را با بیماران و خانواده‌های آنها اعلام می‌داریم». این اطلاعیه به صراحت از این سخن می‌گوید که نتیجه تحقیقات قضایی درباره عامل مرگ بیماران دیالیزی، هنوز نامعلوم است و لذا نباید این شرکت را متهم کرد.

ضعف نظارتی

اطلاعیه ثامن درحالی منتشر شد که چندی پیش حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس گفته بود: «قطعاً نه‌تن‌ها شرکت ثامن مقصر وضع موجود است، بلکه وزارت بهداشت هم به دلیل فقدان نظارت کافی مقصر است. البته کمیسیون بهداشت پیگیر این قضیه از مراجع قضایی شده است و به زودی هم این پرونده برای رسیدگی در اختیار مراجع مربوطه قرارخواهد گرفت، اما دیگر نمی‌خواهیم این موضوع رسانه‌ای شود که نگرانی جدیدی برای مردم ایجاد نشود، زیرا جامعه به اندازه کافی مشکل دارند. دو هفته قبل در گفتگو با رئیس سازمان غذا و دارو تاکید شد پرونده این شرکت تکمیل و به قوه قضائیه ارجاع شود. درحال حاضر هم منتظر ارائه اظهارات دادگاه محترم هستیم».

بعد از آن هم محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت اعلام کرد که «این اتفاق مربوط به خرداد گذشته است. یک بسته محلول دیالیز صفاقی با درصد بالای آلومینیم همراه بود. عده‌ای از بیماران دیالیزی به دلیل استفاده از آن دچار مسمومیت شده و فوت کردند و این موضوع همان موقع مواجه شد با بررسی قوه قضائیه و همچنین وزارت بهداشت، که در آن زمان مسئولان فنی آن شرکت برکنار شدند». او گفت که «این موضوع را قوه قضائیه پیگیری کرده و احکام قضایی همچنان ادامه دارد، درحال حاضر مشکل مرتفع شده و الان مشکلی برای بیماران وجود ندارد».

به نظر می‌رسد، مهدی پیرصالحی به عنوان ریاست هیات‌مدیره این شرکت یکی از مسئولینی است که باید در ارتباط با تولد داروی سمی منجر به فوت ۷۰ شهروند پاسخگو باشد؛ با این وجود علاوه بر این که پیرصالحی هیچ توضیح عمومی درباره این موضوع نداشته با حکم وزیر بهداشت به ریاست سازمان غذا و دارو نیز منصوب شده است.

پیرصالحی علاوه بر شرکت دارویی ثامن در تعداد زیادی شرکت دارویی دیگر نیز مسئولیت در حوزه هیات‌مدیره دارد. برخی کاربران فضای مجازی با استفاده از اطلاعات موجود در سایت رسمی و مربوط به ثبت شرکت‌ها حدود ۱۷ شرکت داروسازی را نام برده‌اند که پیرصالحی در سمت‌های مختلف از ریاست تا نایب رئیسی و عضو هیات مدیره آنها‌ست. بدون‌شک در این حوزه نیز مساله تعارض منافع می‌توان وظیفه ریاست این سازمان را از جانب پیرصالحی با چالش مواجه کند.

همزمان برخی نمایندگان مجلس نیز نسبت به این مساله واکنش نشان داده‌اند. محمدرضا رضایی‌کوچی، نماینده مجلس دوازدهم با انتقاد از انتصاب پیرصالحی در شرایط فعلی و به سمت ریاست سازمانی همچون غذا و دارو خواستار ورود جدی دولت به این مساله و توجه رئیس‌جمهور به آن شده است.