درخت اُرس شهرستانک به دلیل برخورداری از قدمت دیرینه بین فعالان محیط زیست به کهن‌ترین بانوی ایرانی مشهور است. گفته می‌شود این درخت ۲۷۰۰ تا ۲۸۰۰ سال عمر دارد. اُرس البرز در طول تمام این سال‌ها زنده مانده، اما امروز که مانند هر سالخورده دیگری نیاز به حفاظت دارد؛ بدون هیچ مراقبتی رها شده و رو به زوال است.
گوی خبر-مصطفی خوشنویس کارشناس و پژوهشگر حوزه میراث طبیعی که سال‌هاست با جمع آوری بذر و کاشت نهال درختان بومی ایرانی سعی در حفظ این گنجینه‌های طبیعی دارد، در مورد درخت اُرس شهرستانک در گفتگو با ایسنا گفت: این درخت را برای اولین بار همزمان با شروع طرح شناسایی درختان کهنسال ایران موسسه تحقیقات جنگل‌ها در سال ۸۲ بازدید کردم، پروژه‌ای که در قالب آن تاکنون دو هزار و ۲۱ درخت کهنسال شناسایی کرده‌ایم. بر این اساس پرونده درخت اُرس شهرستانک را در دهه ۸۰ تکمیل کردم و آن زمان این درخت به عنوان یک اثر طبیعی ملی با شماره ۸۷ ثبت ملی شد. چون درختان ثبت ملی ما فراتر از ۶۲۸ اصله است.
وی افزود: البته برنامه ریزی کرده بودیم که اطراف این درخت را به شعاع ۳۰ متر یک حصار طبیعی با یک نماد خیلی زیبا با پایه و فنس حصار کشی کرده و از آسیب حفظ کنیم. اما طی سال‌های قبل بخت و اقبال با این درخت خیلی خوب یار نبود و در دهه ۷۰ بارش برف سنگین تعدادی از شاخه‌های آن را شکست.
خوشنویس ادامه داد: برخی نقل قول‌ها می‌گوید که در سال ۶۰ هم یک بار به رأس این درخت که شاخه قطوری دارد، صاعقه زده که من آثار خیلی ملموسی از آن را تشخیص ندادم. چون هیچ نشانه سوختگی روی آن نیست که این ادعا را اثبات کند. برخورد صاعقه همراه با سوختگی است و معمولا در برخورد با درخت‌های اُرس، چون رزین زیادی دارند، باعث آتش سوزی شدید می‌شود؛ بنابراین قطعیت اصابت صاعقه برای من ثابت نشده است. اما برف سنگین چندبار شاخه‌های آن را شکسته و عظیم‌ترین شاخه این درخت هم در بهمن سال ۹۹ شکست.
این پژوهشگر در ادامه بیان کرد: از سال ۸۲ تا سال ۹۹ به صورت منظم و پیوسته هر سال این درخت را برای اینکه بتوانم به سال بذر آوری این درخت برسم و از آن برای تکثیر استفاده کنم، بازدید می‌کردم. درحالی که اُرس یکی از گونه‌های سرسخت است و شاید یکی و دو نفر بیشتر در کشور نباشیم که این درخت را به عنوان تولید نهال تکثیر می‌کنیم. در واقع به تنهایی در طول ۱۵ سال کار کرده و به یک نتیجه مطلوب تکثیر آن از طریق بذر رسیدم.
خوشنویس بیان اینکه فاصله بذر آوری درخت اُرس طولانی است گفت: بعد از ۱۹ سال، در سال ۹۹ همان سالی که برف سنگینی بارید، درخت بذر خوبی آورده بود و توانستم حجمی مناسبی از بذر آن را تهیه کنم. اگرچه درصد پوک بذرهایش زیاد بود، ولی به تعداد کافی بذر سالم داشت تا چند صد نهال تهیه کنم. خوشبختانه این بذر‌ها به نهال هم رسیده و مراحل مراقبت را می‌گذرانند تا به ابعاد مناسبی برای کاشت در جا‌های مختلف برسند.
وی افزود: شاخه‌ای که این درخت شکسته، روی زمین آویزان شده بود، اما بخش‌هایی از پوست شاخه هنوز به تنه اصلی متصل و بخش‌هایی از آن زنده بود. اما به مرور زمان شاید توسط برخی دامداران، گردشگران و یا افراد بی مبالات به طور پیوسته از شاخه‌های این درخت بریده شده بود و در اجاق‌ها برای دم کردن چایی و پختن غذا در محل سوزانده شده بود.
وی با تاکید بر اینکه متاسفانه درخت اُرس شهرستانک در حال حاضر رو به زوال است، یادآور شد: یک ماه پیش وقتی این درخت را بازدید کردم، بابت علاقه‌ای که به آن داشتم، برایش گریستم، چون آن شکوه و عظمتی که این درخت داشت دیگر در آن دیده نمی‌شد و آسیب زیاد و بسیار جدی دیده بود. در طول این چند سال اخیر به هر جایی که می‌شد مراجعه کردم تا بتوانم امکانات لازم را تهیه کنم، موافقت محیط زیست را بگیریم. اما هنوز جواب قطعی به ما نداده‌اند که بتوانم اطراف این درخت را حصار کشی کنم.
وی افزود: گروه‌های کوهنورد زیادی بوده‌اند که برای حفظ درخت اُرس شهرستانک حاضر بودند به حصارکشی کمک کنند. اما وقتی ارگان‌های دولتی آنقدر سست و ضعیف پیش می‌روند دل آدمی به درد می‌آید که چنین سرمایه ملی و طبیعی که دو هزار و ۸۰۰ سال از پس تاریخ ما زنده و به جا مانده است، مورد بی‌توجهی است.
وی ادامه داد: این درخت به عنوان کهن‌ترین بانوی ایران معرفی شده، چون درختان اُرس به سه شکل دیده می‌شوند، بعضی از آن‌ها کاملا ماده هستند، بعضی نر و بعضی نر و ماده است. به این ترتیب کمتر گونه‌ای در دنیا است که چنین خصوصیاتی داشته باشد و اُرس همه سه فرم را داراست. درخت اُرس شهرستانک یک درخت کاملا ماده است.
وی درباره حفاظت از این درخت گفت: اولین اقدام این است که اطراف درخت باید حصار کشی شود. دوم تابلوی خیلی واضح و مشخصی از ویژگی و مشخصات این درخت در محل نصب شود و هشدار دهند که باید از آسیب زدن و بریدن شاخه‌ها جلوگیری شود.
خوشنویس درباره حفاظت از این میراث ملی طبیعی گفت: محیط زیست باید مجوز حصارکشی برای این درخت را بدهد. این درخت در مناطق چهارگانه محیط زیست قرار دارد و هر اقدامی در این مناطق باید با مجوز محیط زیست باشد. چون هر کاری بدون مجوز محیط زیست، می‌تواند طرح شکایت را به دنبال داشته و آن فرد را به دادگاه بکشاند، حتی اگر برای حمایت از یک درخت باشد.
این فعال محیط زیست در ادامه اظهار کرد: اینکه به طور پیگیر محیط زیست به این موضوع ورود نکرده و برای اینکه این درخت تحت حمایت قرار بگیرد، اقدامی صورت نگرفته است، جای سوال دارد. اگر چه بار‌ها از من اطلاعاتی از این درخت گرفته شده و به آن‌ها تاکید کرده‌ام باید برنامه‌های حمایتی برای آن انجام شود./ ایسنا
-------------------------------------------------------------
