فصل تازه تنش ميان تهران و تروييكاي اروپايي

گوی خبر-شورای اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۱۸ نوامبر (۲۸ آبان) طی بیانیه‌ای از اعمال طیف تازه‌ای از تحریم‌های ادعایی علیه ایران خبر داده و همزمان شرکت کشتیرانی ایران و همچنین کشتی‌ها و بنادری که به ادعای‌شان در فعل و انفعال‌های روسیه در اوکراین نقش دارند را هدف قرار دادند. در این راستا دولت انگلیس نیز در اقدامی جداگانه همزمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و کشتی باری روسی «پورت اُلیا-۳» را با ادعای نقش داشتن در تحویل تسلیحات ایرانی، از جمله پهپاد‌ها به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین تحریم کرد. تهران در واکنش به این کنش خصمانه پرواز‌ها به لندن را لغو کرد. اعمال سری جدیدی از تحریم‌های اروپا علیه ایران در حالی ادامه دارد که ادعای همکاری نظامی روسیه و ایران در مقابله با اوکراین بارها، از سوی مقامات روسیه و ایران رد شده است.

زلنسکی نیز اخیرا استفاده روسیه از تسلیحات ایرانی را رد کرده است. گفتنی است همزمان شورای اروپا با ادعایی درباره فعالیت چند شرکت روسی اعلام کرد: «شرکت‌های کشتیرانی روسی «ام‌جی فلوت»، «وی‌تی‌اس بروکر» و «آراپاکس» را نیز تحریم کرده است، شرکت‌هایی که به ادعای این گروه از بازیگران کشتی‌های‌شان در انتقال تسلیحات و مهمات ساخت ایران، از جمله قطعات پهپاد‌ها از دریای خزر برای تامین تسلیحات نظامیان روسی نقش داشته‌اند.»

گفتنی است ساعاتی پیش از رسانه‌ای شدن بیانیه ادعایی اتحادیه اروپا در زمینه اعمال تحریم‌ها علیه کشتیرانی ایران، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سوالی در خصوص تصمیم احتمالی ادعایی اتحادیه اروپا برای تحریم خطوط کشتیرانی ایران گفته بود قطعا هر کنش نامربوطی علیه منافع ایران با واکنش متقابل ایران مواجه خواهد شد. پیش از آن نیز وزیر امور خارجه کشورمان یکشنبه شب طی پیامی در توییتر (ایکس) ضمن اشاره به اظهارات اخیر رییس‌جمهور اوکراین مبنی بر عدم ارسال موشک از سوی تهران به مسکو نیز نوشت: اتحادیه اروپا قصد ندارد به تحریم‌های ناعادلانه خود پایان دهد و این اقدامات نیز حداقل در ظاهر در راستای همان ادعا‌های واهی تحویل موشک‌های ایران به روسیه انجام می‌شود؛ تحریم‌ها علیه کشتیرانی ایران نیز در این راستا صورت می‌گیرد.

تحریم‌های ادعایی اتحادیه اروپا علیه ایران در شرایطی رسانه‌ای شد که تروییکای اروپایی در ادامه تهدید‌های اخیر خود مدعی است قصد دارد در نشست فصلی آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی قطعنامه جدیدی را علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب کند. به باور گروهی از ناظران داخلی و خارجی صدور قطعنامه‌های مکرر در نشست‌های فصلی شورای حکام می‌تواند زمینه‌ساز فعال‌سازی مکانیسم ماشه در بازه زمانی پیش از اکتبر ۲۰۲۵ شود، چراکه در این تاریخ نیز برجام بعد از گذشت بازه زمانی ۱۰ ساله منقضی خواهد شد و احتمالا در فرآیندی طبیعی و بدبینانه با منقضی شدن توافق هسته‌ای، احتمال بازگشت ۶ قطعنامه‌ای که ایران را ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل برده، وجود دارد.

 به نظر می‌رسد نگرانی از بروز چنین اقدامی در میان اعضای این توافق و همچنین امریکا به عنوان عضو سابق نیز وجود دارد و ده ماهه پیش رو تا آبان ۱۴۰۴ شرایط کشور و منطقه و جهان را نیز در بزنگاه قرار داده است. چالش‌های میان تهران و بروکسل به همکاری ادعای ایران و روسیه ختم نمی‌شود، طرفین در باب پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران نیز اختلاف‌هایی جدی دارند. به گونه‌ای که تروییکای اروپایی اندکی بعد از سفر مدیرکل آژانس به تهران همچنان به دنبال تصویب قطعنامه جدید ادعایی علیه ایران در شورای حکام است. همزمان با تشدید تنش‌ها میان ایران و اروپا و نیز شدت گرفتن درگیری‌ها در خاورمیانه، بازگشت مجدد ترامپ به کاخ سفید نیز موجب شده تا شاهد دو گفتمان متفاوت در ایران باشیم. گفتمانی که حول محور تغییر دکترین هسته‌ای تعریف شده و گفتمانی که بر رایزنی با لحاظ کردن خطوط قرمز تاکید دارد.

 در همین راستا محمود نبویان، نماینده جبهه پایداری در مجلس دوازدهم خواستار تغییر سیاست هسته‌ای تهران شد. همزمان مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در مصاحبه با فایننشال تایمز ضمن اشاره به اینکه ایران باب مذاکره با دولت دونالد ترامپ را باز نگه داشته؛ با زودهنگام خواندن گمانه‌زنی در مورد ماحصل تعامل احتمالی میان ایران و امریکا در دولت ترامپ افزود: «در مورد مذاکرات لازم است که سیاست امریکا را لحاظ کرده و تصمیم بگیریم که چگونه به آن واکنش نشان دهیم.

در حال حاضر مساله اصلی این است که دولت جدید امریکا چه رویکردی در قبال ایران، مساله هسته‌ای، امنیت منطقه و خاورمیانه خواهد داشت.» مواضع تخت‌روانچی در حالی رسانه‌ای شد که رسانه‌های غربی فارغ از چینش شاهین‌ها در کابینه احتمالی ترامپ از تمایل رییس‌جمهوری جدید امریکا برای رایزنی با ایران می‌گویند. حمیدرضا عزیزی، عضو غیرمقیم شورای امور جهانی خاورمیانه در گفت‌و‌گو با نشنال ضمن ارزیابی گفتمانی که بر تغییر دکترین هسته‌ای تاکید دارد، گفت: «چنین تغییری در دکترین هسته‌ای تهران می‌تواند به این معنی باشد که ایران قصد دارد از آستانه گریز هسته‌ای عبور کرده یا می‌خواهد برنامه هسته‌ای را بیش از این توسعه دهد.» عزیزی در ادامه مدعی شد: «انتخاب مجدد دونالد ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود ایالات متحده را از توافق هسته‌ای (برجام) خارج کرد، نیز مولفه و متغیر مهمی است.» او ادعا کرد: «بازگشت ترامپ به کاخ سفید، با سابقه سیاست موسوم به فشار حداکثری بر ایران و حمایت بی‌چون و چرا از اسراییل می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد و به عنوان کاتالیزوری برای عبور ایران از آستانه گریز هسته‌ای عمل کند.» روزنامه اعتماد در راستای ارزیابی پیامد‌های اقدامات مقابله‌جویانه ادعایی اخیر اروپا از جمله اعمال تحریم‌ها علیه هواپیمایی و نیز کشتیرانی و احتمالا تصویب قطعنامه در نشست فصلی شورای حکام با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک گفت‌و‌گو کرده است.

عبدالرضا فرجی‌راد: تصمیم شورای حکام واکنش ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد

عبدالرضا فرجی‌راد در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب پیامد‌های افزایش تحریم‌های اعمالی از سوی تروییکای اروپایی گفت: همان‌گونه که پیش از این نیز اعلام شد اتحادیه اروپا تحریم‌های جدیدی را به بهانه همکاری نظامی روسیه و ایران علیه کشتیرانی کشورمان اعمال کرد. این نهاد نیز در شرایطی اقدام به تشدید تحریم‌ها در سازمان‌های هواپیمایی و نیز کشتیرانی کرده که درگیری‌ها میان روسیه و اوکراین وارد ابعاد گسترده‌ای شده و به سطحی رسیده که دیگر اوکراین برای اروپا به موضوعی حیاتی و هویتی بدل شده و با افزایش حساسیت ژئوپلیتیکی، حفظ امنیت در این نقطه از جهان منوط به برقراری امنیت در اوکراین شده است.

 رویکرد ادعایی اروپا در ارتباط با ایران به بهانه ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه در شرایطی مطرح شده که ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین خود نیز اذعان کرده همچنان نشانه‌هایی از استفاده تسلیحات ایرانی توسط روسیه را مشاهده نکرده است. اما اروپاییان نیز همچنان بر مبنای استنادات و استدلال‌های خود پیگیر ادعا‌های خود در این زمینه هستند. فرجی‌راد با اشاره به تصویب احتمالی قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران در نشست روز چهارشنبه شورای حکام نیز گفت: روشن است که در شرایط فعلی تصویب چنین قطعنامه‌ای آن هم پس از سفر گروسی به تهران و نیز بازدید‌های ویژه او از سایت‌های نطنز و فردو و همزمان اعمال تحریم‌های بیشتر علیه تجارت ایران می‌تواند شرایط تنش‌زای کنونی را به مراتب متشنج‌تر کند.

فرجی‌راد در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در خصوص چرایی اعمال فشار‌های همزمان از سوی تروییکای اروپایی طی روز‌های اخیر گفت: سناریو‌هایی در راستای همزمانی تحریم کشتیرانی ایران و نیز احتمال تصویب قطعنامه در نشست فصلی شورای حکام وجود دارد. در یکی از سناریو‌ها با لحاظ کردن هشدار‌های ادعایی اروپا مبنی بر تصویب قطعنامه احتمال می‌رود تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه کشتیرانی با هدف تصویب قطعنامه در شورای حکام صورت گرفته باشد. اما براساس سناریوی احتمالی دیگر تروییکای اروپایی می‌خواهد خود را از گزارشات مدیرکل آژانس در جریان سفر به تهران مطلع نشان دهد که این موضوع حکایت از کاهش نگرانی‌های آنها از برنامه هسته‌ای ایران دارد؛ لذا احتمالا تصویب قطعنامه به زمان دیگری موکول خواهد شد.

 فرجی‌راد در ادامه خاطر نشان کرد: البته باید همچنان منتظر ماند و فعل و انفعالات بین ایران و نهاد پادمانی را رصد کرد. اینکه آیا نهاد پادمانی می‌تواند ذیل بازدید‌های مکرر خود از تاسیسات هسته‌ای به مورد خاصی از فعالیت‌های ایران دست پیدا کند یا خیر. اما در رابطه با اوکراین و همکاری ادعایی نظامی ایران روسیه، اروپایی‌ها مدعی هستند که باید ایران را به واسطه این همکاری مجازات کنند و این مجازات اکنون در قالب اعمال تحریم‌های جدیدتری علیه کشتیرانی انجام شده است. لازم به ذکر است که این سناریو نیز بر مبنای حدس و گمان‌ها ارایه شده است.

این کارشناس ارشد مسائل ژئوپلیتیک در ادامه به پیامد‌های احتمالی کنش اخیر اروپایی‌ها پرداخت و در این باره گفت: طبیعتا اگر اروپایی‌ها قصد داشته باشند تصویب قطعنامه در شورای حکام را همراه با تحریم کشتیرانی ایران به صورت همزمان دنبال کنند با توجه به اینکه ایران نیز تهدید کرده واکنش متقابل نشان خواهد داد؛ احتمالا نگرانی‌ها افزایش خواهد یافت، چراکه ممکن است این پویایی‌ها موجب شود از میزان بازرسی تاسیسات هسته‌ای ایران توسط نهاد پادمانی کاسته شود؛ لذا به نظر می‌رسد اروپا صرفا به دلیل ادعای همکاری نظامی ایران با روسیه تحریم‌ها را اعمال کرده. در قاب این سناریو عدم تصویب قطعنامه در شورای حکام محتمل‌تر خواهد بود.

فرجی‌راد در رابطه با واکنش ایران به اعمال این تحریم‌ها از سوی اروپا گفت: به نظر می‌رسد ایران مانور زیادی نشان ندهد، چراکه اروپایی‌ها می‌توانند کشتیرانی ایران را صرفا در رابطه با تجارت با خودشان تحریم کنند و نمی‌توانند این تحریم را در رابطه با کشتی‌های دیگر اعمال کنند. اما ایران نیز اگر بخواهد واکنش متقابلی نشان دهد، ممکن است کشتیرانی اروپا در خلیج‌فارس را هدف قرار دهد، پرواضح است که این اقدام تنش‌زا خواهد بود؛ لذا احتمال می‌رود تهران در راستای واکنش به این اقدام اروپا تمرکز خود را بر فعالیت‌های هسته‌ای بگذارد. هر چند که این اقدام نیز به رویکرد روز چهارشنبه شورای حکام بستگی زیادی خواهد داشت.

 فرجی‌راد، اما در خصوص واکنش احتمالی ایران به قطعنامه در شورای حکام نیز گفت: چنانچه در این نشست تروییکای اروپایی قطعنامه‌ای ضدایرانی را تصویب کند، ممکن است ایران در واکنش به تحریم‌های اعمالی علیه کشتیرانی و نیز قطعنامه مذکور اقدام مضاعفی را در این زمینه انجام دهد. اما اگر قطعنامه‌ای در این نشست تصویب نشود و همچنین با لحاظ کردن گمانه‌زنی‌ها مبنی بر رایزنی‌های احتمالی میان ایران و طرف‌های اروپایی این احتمال وجود دارد که هر دو موضوع در مذاکرات آتی میان طرفین مورد بحث قرار گیرد.