پشت پرده دیدار پرتنش کاخ سفید/ پوتین هنوز روی خط ترامپ است؟
گوی خبر [1]- روز جمعه در کاخ سفید، دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، روسای جمهور امریکا و اوکراین، دیداری پرتنش و در عین حال تاریخی داشتند؛ دیداری که محور اصلی آن، درخواست کی‌یف برای دریافت موشک‌های دوربرد «تاماهاوک» بود.
طی این دیدار زلنسکی امیدوار بود سفرش به واشنگتن با دریافت تعهداتی درباره تسلیحات جدید برای اوکراین همراه شود تا بتواند عمق خاک روسیه را هدف قرار دهد و فشار بر کرملین را افزایش دهد. اما ترامپ در این ملاقات که اتفاقا پس از گفت‌وگوی طولانی با ولادیمیر پوتین انجام شد، رویکردی محتاطانه‌تر اتخاذ کرد و اعلام کرد فعلا قصد ندارد موشک‌های تاماهاوک را در اختیار اوکراین قرار دهد. به ادعای ناظران و بر اساس آنچه که از تماس تلفنی ترامپ وپوتین منعکس شده، رییس‌جمهور امریکا مستقیم از پوتین پرسیده است: «آیا ناراحت می‌شوی اگر چند هزار تاماهاوک به رقیبت بدهم؟» به ادعای رسانه‌ها واکنش کرملین نیز منفی بود و پوتین صراحتا از این ایده استقبال نکرد.
حال نیز برخی تحلیلگران معتقدند این گفت‌و‌گو نشان داد که هدف اصلی ترامپ از طرح موضوع ارسال موشک‌های تاماهوک، کشاندن مسکو به پای میز مذاکره است، نه صرفا افزایش توان نظامی اوکراین. گفتنی است موشک‌های تاماهاوک با برد تقریبی ۱۵۵۰ مایل، توانایی هدف قرار دادن زیرساخت‌های انرژی، پایگاه‌های نظامی و حتی تأسیسات نزدیک مسکو را دارند و به همین دلیل می‌توانند فشار روانی و سیاسی قابل توجهی بر روسیه وارد کنند. با این همه اوکراین نیز با وجود مخالفت ترامپ مبنی بر تحویل چنین موشک‌هایی همچنان امیدوار است در کنار موفقیت‌های اخیر با پهپاد‌ها و موشک‌های داخلی، روسیه را به صلح با خود وادارد.
در همین حال، زلنسکی نیز با تأکید بر آمادگی اوکراین برای مذاکره، خواستار تضمین‌های امنیتی دو‌جانبه از سوی امریکا شد و بار دیگر عضویت کشورش در ناتو را به عنوان اولویت اصلی مطرح کرد. او گفت: «پوتین باید تحت فشار وادار به آتش‌بس شود.» در همین راستا، ترامپ نیز در جمع خبرنگاران تأکید کرد که انعطاف‌پذیری می‌تواند شانس پایان دادن به این جنگ را افزایش دهد و افزود: «تمام عمرم توسط بهترین‌ها بازی خورده‌ام، اما همیشه با موفقیت بیرون آمده‌ام.» از این رو برخی ناظران مدعی‌اند نشست جمعه، اگرچه صریح و گاه پرتنش بود، اما بخشی از کارزار گسترده‌ای است که واشنگتن با همکاری اوکراین برای فشار به روسیه طراحی کرده است.
چرا که رشته‌ای از حملات موفق اخیر اوکراین به زیرساخت‌های انرژی و نظامی روسیه، با پشتیبانی اطلاعاتی امریکا، نشان می‌دهد که قدرت بازدارندگی کی‌یف در حال افزایش است. در عین حال، کاهش قیمت نفت و تأثیر آن بر ماشین جنگی پوتین، شرایط را پیچیده‌تر کرده است. در حالی که موشک‌های تاماهاوک همچنان گزینه روی میز هستند، ترامپ پیشنهاد برگزاری نشستی دیگر با پوتین در بوداپست طی هفته‌های آینده را مطرح کرده است.
این نشست می‌تواند فرصتی برای مذاکره مستقیم باشد و در عین حال، نقش میانجیگری واشنگتن را تقویت کند. با این همه هستند گروهی که همچنان تأکید دارند هدف ترامپ از اتخاذ چنین رویکردی نه صرفا ارسال سلاح، بلکه ایجاد چارچوبی است که جنگ تا حد زیادی در خطوط فعلی متوقف شود، روسیه کنترل نسبی خود را حفظ و اوکراین نیز تضمین‌های امنیتی دریافت کند. هرچند این رخداد ممکن است صلحی کامل و عادلانه به بار نیاورد، اما می‌تواند پیروزی نسبی برای کی‌یف و خط دفاعی مهم برای امنیت اروپا باشد. در این میان، اما اختلاف نظر آشکار میان ترامپ و زلنسکی بر سر ارسال تسلیحات دوربرد، همچنان منعکس‌کننده پیچیدگی سیاست و دیپلماسی در اوکراین است. به گفته گروهی از ناظران، ترامپ با تأکید بر اهمیت تعادل میان دیپلماسی و توان نظامی، نشان داد که قصد دارد فشار حداکثری را با مدیریت دقیق و انعطاف‌پذیری ترکیب کند.
حال نیز با نزدیک شدن به نشست بوداپست، کارت‌های ترامپ هنوز روی میز هستند؛ از ارسال احتمالی تاماهاوک‌ها تا ایجاد مناطق پرواز ممنوع با حمایت اروپایی‌ها و هدف‌گیری زیرساخت‌های کلیدی روسیه. این پیچیدگی‌ها نشان می‌دهد که واشنگتن، کی‌یف و مسکو در این مقطع حساس، در تقاطع سیاست، جنگ و دیپلماسی قرار گرفته‌اند و هر تصمیمی می‌تواند مسیر آینده اوکراین و امنیت اروپا را تعیین کند. از این رو روزنامه «اعتماد» با هدف ارزیابی نتایج احتمالی فعل و انفعالات اخیر اروپایی‌ها و نیز امریکا و همزمان کنشگری روسیه در قبال پایان جنگ در اوکراین با مرتضی مکی کارشناس مسائل اروپا گفت‌و‌گو کرده است. مکی در گفت‌وگوی اختصاصی‌اش با «اعتماد» ضمن تاکید بر اینکه جنگ اوکراین پیچیده و چندلایه است و مطرح شدن مساله ارسال موشک‌های تاماهوک و فشار‌های سیاسی بر روسیه ابزاری برای مذاکره و فشار روانی‌اند، همزمان بر این باور است هرگونه توافق پایدار بدون مشارکت اروپا یا توجه به خطوط قرمز آنها ممکن نیست. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به پرسشی درباره تحلیل نتایج نشست مهم میان زلنسکی و ترامپ در کاخ سفید گفت: جنگ روسیه و اوکراین، یا به عبارتی نبرد نیابتی میان روسیه و ناتو، ابعاد متعددی دارد و طرفین نه تنها در حوزه نظامی، بلکه در سطوح سیاسی، اقتصادی، روانی و رسانه‌ای تلاش می‌کنند یکدیگر را تحت فشار قرار دهند تا به اهداف خود دست یابند. به باور مکی، موضوع موشک‌های تاماهاوک، به ویژه پس از آنکه خود ترامپ نخستین‌بار آن را مطرح کرد، بازتاب گسترده‌ای در سطح اروپا داشت و واکنش‌های روسیه و اوکراین را برانگیخت. به گونه‌ای که تصور شد دستیابی اوکراین به این سامانه‌ها و ویژگی‌های آنها می‌تواند تهدیدی جدی علیه روسیه باشد و این کشور را وادار به بازگشت به میز مذاکره کند.
مکی در ادامه گفت: با این همه، دولت‌های اروپایی در برابر این موضوع بسیار محتاط عمل کردند؛ هرچند مخالفت صریحی نشان ندادند، اما بازتاب مواضع آنها نشان می‌دهد که نگران ایجاد تنش‌های جدید در میدان جنگ اوکراین هستند و عدم واکنش تندشان نیز به همین امر باز می‌گردد.
او همچنین تأکید کرد: در همین حال، روسیه به خوبی از توان فنی موشک‌های تاماهاوک آگاه است و می‌داند استفاده از چنین موشک‌هایی توسط کی‌یف تا چه اندازه می‌تواند زیرساخت‌های انرژی، اقتصادی و نظامی این کشور را تهدید کند. این موشک‌ها ضمن حرکت در سطح پایین برای رسیدن به هدف، عملکرد سامانه‌های دفاعی روسیه را دشوار می‌کنند و در عین حال توان تخریبی بالایی دارند. در این دیدار، پیام روشنی درباره توان تخریبی این موشک‌ها رسانه‌ای شد و نشان داده شد که این سلاح‌ها تا چه حد می‌توانند اهداف استراتژیک را تحت تأثیر قرار دهند. از این منظر، این اقدام به وضوح جنبه‌ای از فشار سیاسی و روانی علیه روسیه دارد.
به گفته مکی، از سوی دیگر، دونالد ترامپ در دیدار با زلنسکی با احتیاط بیشتری در خصوص این موضوع سخن گفت؛ این نشان می‌دهد که برخلاف گذشته، او رویکرد محافظه‌کارانه‌تری در برابر روسیه اتخاذ کرده است. زیرا در ماه‌های اخیر وعده‌ها و سخنان او تاکنون نتوانسته بخشی از اهداف موردنظرش در زمینه جنگ اوکراین جهت دستیابی به تفاهم با روسیه را محقق کند. بنابراین، این‌بار ترامپ با هوشمندی بیشتری سیاست‌های خود در قبال روسیه را پیش می‌برد و تلاش می‌کند مواضعش موثرتر و واقع‌بینانه‌تر باشد.
مکی در پاسخ به پرسش دیگری از «اعتماد» درباره ارزیابی‌اش از نتایج احتمالی دیدار آتی ترامپ و پوتین در بوداپست تشریح کرد: نشست دو هفته آینده میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در مجارستان نسبت به گذشته جدی‌تر خواهد بود. این نشست، پس از دیدار اخیر ترامپ و پوتین در آلاسکا و تقریبا با فاصله کمی برگزار می‌شود. به گفته مکی، این دیدار نشان می‌دهد که دو طرف، به‌ویژه روس‌ها، حاضر به ترک عرصه تنش نیستند و از آن برای تحکیم موقعیت خود در سطوح روانی و سیاسی استفاده می‌کنند. این درحالی است که همزمان فشار‌ها بر مسکو شدت یافته و تلاش‌های روسیه با هدفی دوگانه صورت می‌گیرد: هم اروپایی‌ها را در چارچوب جنگ هیبریدی تحت فشار قرار دهند و هم در فضای سیاسی و رسانه‌ای حداکثر امتیازات ممکن را از طرف مقابل کسب کنند.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت: دیدار زلنسکی و ترامپ در کاخ سفید نیز پس از تماس تلفنی طولانی ترامپ با پوتین انجام شد و بخشی از گفت‌و‌گو‌های گذشته میان این دو رییس‌جمهور نیز در رسانه‌ها منعکس شد که بر اساس آن، ترامپ تأکید کرده است که آمادگی کرملین برای دستیابی به توافق هنوز وجود دارد، اما چارچوب و قواعد این صلح همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. به گفته مکی ترامپ همچنین به موضوع ویژه‌ای اشاره کرده است؛ اینکه اوکراین احتمالا آماده است بخشی از خاک خود را در راستای توافقات محتمل به روسیه واگذار کند. همزمان، زلنسکی نیز اعلام کرد که در گفت‌وگوهایش با ترامپ توانسته است تضمین‌های امنیتی دریافت کند. تمامی این شواهد نشان می‌دهد امکان دستیابی به چارچوبی برای سازش وجود دارد، اما جنگ اوکراین همچنان پیچیده و چندلایه است و تنها اوکراین نیست که در این عرصه نقش‌آفرینی می‌کند؛ بازیگران اروپایی نیز فعالانه در تحولات دخیل هستند.
مکی، اما در ادامه و در پاسخ به این پرسش که رویکرد اروپا در قبال هر نوع توافق صلح احتمالی که توسط ترامپ برقرار شود را چگونه ارزیابی می‌کند، توضیح داد: نمی‌توان نقش فشار‌های سیاسی، اقتصادی و روانی که کشور‌های اروپایی طی بیش از سه سال گذشته علیه روسیه اعمال کرده‌اند را نادیده گرفت. با این حال، انتظارات و خواسته‌های دولت‌های اروپایی برای فروپاشی اقتصاد روسیه و توقف حمله به اوکراین محقق نشده است. روس‌ها با کسب موفقیت‌های جدید در آسیا و در حوزه انرژی، بخشی از خلأ بازار اروپا را پر کرده و درآمد‌های نفتی خود را همچنان حفظ کرده‌اند. به باور این کارشناس روابط بین‌الملل، جنگ هیبریدی روسیه علیه اروپا با چند هدف عمده دنبال می‌شود. در هر حال، اروپایی‌ها از لحاظ مالی، نظامی و افکار عمومی با دشواری‌های زیادی مواجه هستند و با توجه به تلاش‌هایی که در راستای استقلال امنیتی خود انجام می‌دهند، این اقدامات‌شان تاثیری در روند تحولات اوکراین نداشته است. پ
اروپایی‌ها همچنین به دلیل رشد پایین یا صفر اقتصادی در اکثر کشور‌های این قاره و ناپایداری سیاسی در قدرت‌های بزرگ مانند فرانسه و آلمان، عملا توان درگیری نظامی با روسیه را ندارند و اکنون به دنبال سیاست‌های تدافعی هستند تا یک دیوار دفاعی در برابر حملات هیبریدی روسیه ایجاد کنند. به گفته مکی، این موضوع نشان می‌دهد که اروپایی‌ها نیز خواهان جلوگیری از گسترش درگیری هستند. روس‌ها نیز در مقابل، تلاش می‌کنند به نوعی شکاف‌های داخلی در اروپا درباره نحوه برخورد با مسکو ایجاد کنند؛ چرا که برخی کشور‌های اروپایی، از جمله مجارستان و اسلواکی، مواضعی متفاوت اتخاذ کرده‌اند و دیگر کشور‌های اروپایی نیز احتمالا رویکرد مشابهی دارند، اما به دلیل موقعیت حساس کنونی، مواضع واقعی خود را علنی نمی‌کنند. چرا که افزایش فشار‌ها با هدف تنش بیشتر با روسیه، همزمان شکاف در روابط فراآتلانتیکی را نیز تشدید خواهد کرد.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت‌وگویش تأکید کرد: به نظر می‌رسد اکنون دولت‌های اروپایی نسبت به تحرکات سیاسی اوکراین با امریکا و همزمان روسیه نگرانی کمتری دارند و بر این باورند که اوکراین ناگزیر به تن دادن به صلح اجباری نخواهد شد. در عین حال، در ارتباط با دیدار ترامپ و زلنسکی، هیچ موضع‌گیری آشکاری از سوی اروپایی‌ها مشاهده نشد؛ این گزاره نشان می‌دهد که دولت‌های اروپایی احتمالا منتظر نتایج مذاکرات هستند تا ببینند این روند به کجا خواهد رسید. اگر نتایج مذاکرات خطوط قرمز اروپا را زیر پا نگذارد، این کشور‌ها از روند گفت‌و‌گو‌ها با روسیه حمایت خواهند کرد.
مکی همچنین ادامه داد:، اما اگر مذاکرات منافع یا خطوط قرمز این کشور‌ها را نادیده بگیرد، اتحادیه اروپا با اتخاذ مواضع فعال تلاش خواهد کرد تا حداقل اهداف امنیتی و سیاسی خود را تأمین کند. این وضعیت نشان می‌دهد که کشور‌های اروپایی با وجود فشار‌های اقتصادی و سیاسی شدید، همچنان به‌دنبال مدیریت هوشمندانه و هماهنگ تنش‌ها با امریکا هستند و نمی‌خواهند بدون برنامه‌ریزی دقیق، وارد اقدامات ماجراجویانه علیه روسیه شوند. این کارشناس مسائل اروپا در پاسخ به پرسش دیگر «اعتماد» درباره سناریو‌های احتمالی شکل‌گیری صلح میان روسیه و اوکراین، بدون در نظر گرفتن منافع اروپا و ایجاد شکاف‌های فراآتلانتیکی، تشریح کرد: جنگ اوکراین و روسیه در سه سال گذشته و به‌ویژه با بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید، به اندازه کافی روابط فراآتلانتیکی را تحت تأثیر قرار داده است. مواضعی که دونالد ترامپ طی ماه‌های اخیر در رابطه با موضوعات مختلف، از جمله ناتو و اروپا اتخاذ کرده، این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد.
به باور مکی، سطح جدید تنش‌هایی که اخیرا میان روسیه و ناتو شکل گرفته، کمترین واکنش را از سوی امریکا به همراه داشت. این در حالی است که اروپایی‌ها انتظار واکنشی تند از سوی واشنگتن داشتند، اما چنین اتفاقی رخ نداد. اعلام امریکا مبنی بر اینکه در صورت هرگونه سازش در اوکراین هیچ نیروی نظامی به این کشور اعزام نخواهد شد، مواضع اروپا در قبال روسیه را تضعیف کرد، چرا که اروپایی‌ها انتظار داشتند با مواضعی سرسخت از سوی واشنگتن مواجه شوند که منجر به استقرار نیرو‌های امریکایی و ناتو در مرز‌های روسیه و اوکراین شود.
مکی همچنین در ادامه گفت: با این حال، روسیه عملا با استقرار نیرو‌های ناتو در اوکراین مخالفت کرده و اعلام کرده است که در صورت هرگونه سازش با اوکراین، نیرو‌های غیراروپایی تنها در چارچوبی غیر از ناتو باید در مرز‌ها مستقر شوند. در این زمینه، اینکه ترامپ توانایی دستیابی به توافقی با پوتین بدون همراهی اروپایی‌ها را دارد یا خیر، باید گفت اگر چنین توانایی وجود داشت، تاکنون اقدام کرده بود. با این همه، مواضع محتاطانه و محافظه‌کارانه ترامپ در واکنش به رویداد‌های میدانی و گفت‌و‌گو‌های تلفنی مداومش با روسیه، خود گواهی بر درک واشنگتن از محدودیت‌های عملی و ضرورت همراهی و همسویی با متحدان اروپایی است. هرگونه توافق یا صلحی که بدون مشارکت اروپا یا نادیده گرفتن خطوط قرمز آنها حاصل شود، پایدار نخواهد بود و بعید است ترامپ چنین توافقی را پیگیری کند.
مکی در ادامه گفت‌وگویش درباره رویکرد روسیه در قبال تشدید فشار‌ها با هدف دستیابی به صلح با اوکراین خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که جنگ اوکراین از نگاه پوتین ماهیتی حیثیتی دارد، چرا که او سرمایه بسیار زیادی را در این نبرد به میدان آورده و عقب‌نشینی از خواسته‌های حداقلی خود، قطعا توان اقناع افکار عمومی داخلی روسیه را کاهش می‌دهد. به همین دلیل، روسیه در مذاکرات با امریکا و اوکراین تلاش خواهد کرد به گونه‌ای عمل کند که ضمن حفظ بخش‌هایی از خاک اوکراین، تضمین‌های امنیتی ویژه‌ای به اوکراین و اروپا ارایه دهد؛ از جمله عدم عضویت اوکراین در ناتو و همزمان کسب امتیازی با انجام رفع تدریجی تحریم‌های اعمال‌شده از سوی اروپا و امریکا علیه مسکو. به گفته این کارشناس مسائل بین‌الملل، پوتین قطعا در مذاکرات آتی با ترامپ و حتی با کشور‌های اروپایی و همچنین زلنسکی، تلاش خواهد کرد امتیازات قابل توجهی از طرف‌های مقابل دریافت کند. وی همچنین می‌کوشد با تحقق این مطالبات، افکار عمومی داخلی روسیه را نیز قانع و تثبیت نماید.
مکی در پایان و در پاسخ به این پرسش که تحرکات سیاسی در قبال جنگ اوکراین چگونه تحولات خاورمیانه و کنشگری امریکا و روسیه در منطقه را متاثر خواهد کرد، گفت: با توجه به تحرکاتی که میان ایران و روسیه در جریان است، از جمله احتمال بازگشت برخی قطعنامه‌ها ذیل فعال‌سازی مکانیسم ماشه و همزمان ارسال پیام‌های دیپلماتیک از سوی ایران به مسکو در خلال سفر آقای لاریجانی به این کشور، دور از ذهن نیست که پوتین بخواهد نقش میانجیگر میان ایران و امریکا ایفا کند. البته تاکنون طرفین موضع رسمی اتخاذ نکرده‌اند، اما در آینده نزدیک احتمال اعلام مواضع روشن‌تر وجود دارد.
به باور مکی، همزمان و در هر حال، اگر نشست بوداپست به توافق اولیه و آتش‌بس در اوکراین منجر شود، سوال نخست این است که این توافق تا چه حد می‌تواند نقش روسیه در تحولات خاورمیانه را تقویت کند. با این حال، نباید فراموش کرد که دولت‌های اروپایی به‌شدت با ایفای نقش روسیه در خاورمیانه، به ویژه در موضوع ایران، مخالف هستند و به هیچ عنوان تمایلی ندارند فضای سیاسی منطقه را به کنشگری مستقل روسیه واگذار کنند. اما در شرایط موجود، این امریکا است که روند تحولات خاورمیانه را مدیریت می‌کند و از این رو اروپا کنشگری مستقلی از امریکا در این عرصه نخواهد داشت.