دلایل آشکار و پنهان واشنگتن برای توافق/ ترامپ چگونه نتانیاهو را تسلیم کرد؟
گوی خبر [1]- دو هفته قبل از اینکه نتانیاهو به ایالات متحده برود تا برای پایان دادن به جنگ غزه طرحی تعریف کند، در مقابل حامیان راست‌گرای خود در یک شهرک اسرائیلی در کرانه باختری اشغالی ایستاد و یک وعده داد. او مدعی شد: «هیچ دولتی برای فلسطینی‌ها تعریف نمی‌شود و این مکان متعلق به ماست.».
اما وقتی در یکی از اتاق‌های هتلی در نیویورک با نزدیک‌ترین مشاوران خود و میانجی‌گران آمریکایی نشسته بود، به تدوین پیش‌نویس سندی کمک کرد که بر طرح صلح تحت حمایت دونالد ترامپ تاکید دارد؛ طرحی که در پایان آن خلاف این موضوع آمده: «مسیر معتبر»، هرچند مبهم، به سمت یک دولت فلسطینی در آینده خواهد رفت.
حالا یکی از منابع آگاه از نشست به فایننشال تایمز گفت که همین عبارت تا چه اندازه برای نتانیاهو زهرآگین بود و به‌سان خیانت نهایی تلقی شد.
چرا نتانیاهو به توافق تن داد؟
آنچه در این سند آمده زهر نبود. پیش‌نویس ارائه شده توسط ترامپ، نتیجه دور پرشتاب لابی‌گری آمریکا با قطر، عربستان سعودی و دیگر کشور‌های عربی و مسلمان است که از حمله ۹ سپتامبر اسرائیل به مقر مذاکره‌کنندگان سیاسی حماس در دوحه خشمگین هستند.
در این میان نباید فشار‌های دیپلماتیک اعمال شده توسط جرد کوشنر، داماد ترامپ و نماینده پیشین او در خاورمیانه را دست کم گرفت؛ کسی که قرار نبود نقشی فعال داشته باشد. به گفته افرادی که در فرایند رایزنی‌ها مشارکت داشتند، هدف نهایی این بود که آرزو‌های سیاسی و شخصی رئیس‌جمهور ایالات متحده محقق شود. ترامپ می‌خواست آزادی ۴۸ گروگان اسرائیلی انجام شده، جنگ در غزه پایان یابد و همچنین رویایش برای میانجی‌گری در یک آشتی بزرگ میان اسرائیل و عربستان سعودی زنده بماند.
از منظری دیگر به گفته دو مقام اسرائیلی زمان‌بندی این امر تصادفی نبود. ترامپ به‌وضوح اعلام کرده که می‌خواهد جنگ تا دومین سالگرد حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل که منجر به آغاز درگیری‌ها شد، تمام شود. همچنین جایزه نوبل صلح که ترامپ آرزوی آن را دارد، همین ماه اعلام خواهد شد. در همین راستا یکی از دیپلمات‌های سابق اسرائیلی که به عنوان رابط با واشنگتن برای آزادی گروگان‌ها فعالیت دارد، مدعی است: «از ابتدا ترامپ فهمید که گروگان‌ها کلید‌هایی هستند که در‌های همه مناطق خاورمیانه را باز می‌کنند.»
ترامپ با گروگان‌های آزاد شده ملاقات کرده بود، برخی را به‌نام می‌شناخت و روند بهبودی آنها پس از ماه‌ها اسارت را دنبال می‌کرد؛ ارتباط شخصی که از ارتباط نتانیاهو بسیار فراتر می‌رفت. نماینده ترامپ، استیو ویتکاف، به‌طور منظم به خانواده‌های گروگان‌ها که منتظر بازگشت عزیزانشان بودند، پیامک می‌زد.
دلایل آشکار و پنهان واشنگتن برای توافق.
اما ترامپ برای آزاد کردن تمام گروگان‌ها به‌طور همزمان و راه‌اندازی طرح بزرگ خود برای خاورمیانه، به نتانیاهو نیاز داشت تا امتیازاتی بدهد و یک طرح پس از جنگ ارائه کند. این نیاز فقط به منظور قانع کردن حماس نبود؛ بلکه هدف از آن آرام کردن متحدان واشنگتن در خلیج فارس بود. بازیگرانی که نتانیاهو با سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌اش در سراسر خاورمیانه آنها را ترسانده بود.
از جمله تاثیرگذارترین کشور‌ها قطر بود که دفتر سیاسی حماس را میزبانی می‌کند و در دو سال اخیر در تلاش‌های میانجی‌گری نقش مهمی داشته است. حمله اسرائیل به دوحه، به عنوان متحد ایالات متحده، درست زمانی که حماس در حال بررسی پیشنهاد آتش‌بس بود، ترامپ را به‌شدت عصبی کرد. در حقیقت، وقتی نتانیاهو وارد کاخ سفید شد – رهبران عرب از این طرح آگاه بودند – به همین دلیل رئیس‌جمهور تلفن را به نتانیاهو داد و از او خواست که با تواضع از نخست‌وزیر قطر عذرخواهی کند.
یکی از مقام‌های پیشین ایالات متحده در این باره مدعی است: «حمله به قطر دروازه‌ای برای توافق گشود.» این حمله برای ترامپ تحقیرآمیز بود، اما به او این امکان را داد که بگوید: «شما کار را خراب کردید، من اینجا هستم که شما را نجات دهم، و همه چیز تمام است.»
در حالی که نتانیاهو و تیمش تلاش داشتند برخی از مفاد آنچه که به طرح صلح ۲۰ ماده‌ای ترامپ معروف شد – به ویژه اشاره به یک دولت فلسطینی – را کم‌رنگ جلوه دهند، تیم فنی قطر در نزدیکی کاخ سفید نشسته بود و مانع شد. به ادعای یک منبع آگاه «به واسطه فشار‌های دوحه تغییر چند کلمه اینجا و آنجا غیرممکن شد.» برای مثال، نتانیاهو و مذاکره‌کنندگانش امتیازی بزرگ خواسته بودند: فرصتی برای بازگشت به جنگ اگر حماس برخی از بند‌های توافق را نقض کرده باشد.
تیم حاضر صراحتا اعلام کرد: «از جست‌و‌جو برای پیدا کردن راه‌های فرار دست بردارید.» خود ترامپ نیز به عرب‌ها ضمانت داد که اسرائیل دوباره جنگ را شروع نخواهد کرد. این تضمین توسط فرد دومی که از گفت‌و‌گو‌های بین کاخ سفید و مقامات عربی آشنا بود، تایید شد. بنابراین، در میانه زبان خشک حقوقی طرح صلح، پیشنهاداتی قرار داشت که برای احزاب راست‌گرای افراطی که ائتلاف نتانیاهو را تشکیل می‌دهند و وعده داده‌اند که فلسطینی‌ها را از غزه اخراج کنند و آن را با یهودیان دوباره آباد کنند، ناپذیرفتنی بود.
تنها برگ برنده اسرائیل
اکنون، در این سند، جابه‌جایی اجباری کنار گذاشته شده و تاکید بر آن است که مردم غزه آزاد خواهند بود که از این محاصره بیرون بروند و هر وقت خواستند برگردند. مبارزان حماس می‌توانند عفو دریافت کنند اگر سلاح‌های خود را کنار بگذارند و با «همزیستی مسالمت‌آمیز» موافقت کنند. از این پس نه تنها اسرائیل اجازه نخواهد داشت غزه را اشغال یا الحاق کند، بلکه نمی‌تواند در آنجا شهرک‌سازی کند. اعضای سازمان ملل نیز اجازه بازگشت خواهند داشت تا به فلسطینی‌هایی که به دلیل محاصره اسرائیل گرسنه شده‌اند، کمک کند. با این حال، در این سند چیزی بود که به نتانیاهو این امکان را می‌داد که حیثیت خود را حفظ کند. حماس در فرایند سیاسی مشارکتی ندارد، مبارزانش خلع سلاح خواهند شد و نوار غزه غیرنظامی می‌شود.
یک کمیته از تکنوکرات‌های فلسطینی و یک نهاد نظارتی بین‌المللی که توسط ترامپ ریاست خواهد شد، غزه را موقتا اداره خواهند کرد، نه دولت فلسطینی که بخشی از کرانه باختری را اداره می‌کند. همزمان یک نیروی بین‌المللی امنیت را محقق می‌سازد. اما به ادعای مقام‌های آگاه مهم‌تر از همه، زبان و ادبیات ترامپ در زمان اعلام طرح بود؛ او مدعی شد: «اگر حماس توافق را رد کند، اسرائیل تمام حمایت من را خواهد داشت تا در غزه جهنم برپا کند.».
اما نتانیاهو کنار ترامپ سرخورده به نظر می‌رسید. او با سه رئیس‌جمهور آمریکایی — بیل کلینتون، باراک اوباما و جو بایدن — دست و پنجه نرم کرده و آنها را فریب داده بود. اما حالا تحت فشار شدید از سوی رئیس‌جمهوری قرار دارد که خودش او را «بزرگترین دوست اسرائیل در کاخ سفید» خوانده است. اگرچه ترامپ مدت‌هاست که متحدان ایالات متحده را با رویکرد سوداگرایانه خود در سیاست و تصمیم‌گیری‌های غیرقابل پیش‌بینی به اضطراب انداخته، نتانیاهو این رئیس‌جمهور و پایگاه سیاسی‌اش میان اسرائیلی‌ها را به‌عنوان منابع قابل اعتماد حمایت قلمداد می‌کند.
خنجر از پشت!
نتانیاهو اوایل سال جاری از سوی ترامپ شگفت‌زده شد؛ وقتی رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد ایالات متحده مذاکرات غیرمستقیم با ایران داشته و سپس او را با یادآوری این موضوع که اسرائیل با میلیارد‌ها دلار کمک از ایالات متحده پشتیبانی شده، شرمنده کرد. مایکل اورن، سفیر پیشین اسرائیل در ایالات متحده در این باره مدعی است: «قاعده‌ای که باید در نظر بگیرید این است که منافع دونالد ترامپ اولویت دارند.»
قبل از ترامپ، نتانیاهو در برابر اعتراض اوباما شهرک‌ها را گسترش داد و مذاکرات صلح را تحت ریاست کلینتون کند کرد. حتی بایدن هم نتوانست نتانیاهو را به توقف جنگ وادارد. اما ترامپ با همه روسای‌جمهوری آمریکا فرق می‌کند. به همین دلیل نتانیاهو فعلا در خانه طرح‌های ترامپ را پیروزی برای اسرائیل قلمداد می‌کند. با این حال جمعه، وقتی حماس قسمت‌هایی دیگر از توافق را رسانه‌ای کرد؛ قسمت‌هایی فراتر از ماجرای گروگان‌ها، نخست‌وزیر اسرائیل در شرایط دشواری قرار گرفت. منابع آگاه مدعی‌اند: «ناگهان تغییر اساسی در وضعیت ایجاد شد. پیش از این، حماس دو گزینه داشت یا تسلیم می‌شد یا در جریان رویارویی جانش را از دست می‌داد. اما حالا گزینه سومی اضافه شده؛ مذاکره.»
کمی پس از رسانه‌ای شدن متن بیانیه حماس، ترامپ از اسرائیل خواست که بلافاصله عملیات نظامی در غزه را متوقف کند در حالی که مذاکرات ادامه دارد. آن‌گونه که آکسیوس مدعی است، نتانیاهو در یک تماس تلفنی با ترامپ، تلاش کرد به ترامپ ثابت کند که پذیرش شروط توسط حماس به شکلی مشروط، تاکتیک تعویق است. ترامپ با عصبانیت پاسخ داد: «چرا این‌قدر منفی هستی؟» چند روز بعد، ترامپ این نکته را علنی کرد و به یک خبرنگار اسرائیلی گفت که قانع کردن نتانیاهو برای پذیرش وضعیت، کار سختی نبود. به ادعای رئیس‌جمهوری آمریکا «او با توافق مشکلی نداشت. نباید هم مشکلی داشته باشد، چون هیچ انتخابی ندارد.»