پشت پرده سرمایه گذاری عربستان در سوریه/ پای قاچاق یک ماده مخدر درمیان است؟

گوی خبر [1]- عربستان سعودی با استفاده از رویکرد قدرت نرم برای تقویت نفوذ خود در سوریه، نقش محوری در توسعه اقتصادی این کشور ایفا کرده است. درحالی‌که سایر قدرت‌ها به دولت نوپای سوریه پیشنهاد‌های دیپلماتیک داده‌اند، ریاض اقدامات اقتصادی حیاتی انجام داده است.

 این اقدامات شامل حمایت از کاهش تحریم‌ها، ایجاد شورای اقتصادی مشترک و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و بازسازی است. عربستان سعودی این سرمایه‌گذاری را برای افزایش نفوذ منطقه‌ای خود ضروری می‌داند.

سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه، جایگاه ایران را تضعیف کرد و فضایی در شامات ایجاد کرد که عربستان سعودی آماده پر کردن آن است. با اتخاذ رویکردی قاطع‌تر در استراتژی منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری و تحمل ریسک آن برای عربستان ممکن خواهد بود.

در اوایل ماه ژوئیه، دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تحریم‌های آمریکا علیه هیئت تحریرالشام (HTS) را پس از آنکه احمدالشرع، رهبر جدید سوریه، رئیس‌جمهور موقت سوریه شد، لغو کرد. هیئت تحریرالشام یک دولت ائتلافی موقت تشکیل داد، قانون اساسی موقت را تصویب کرد و شروع به ارائه خدمات اولیه دولتی کرد. درحالی‌که هیئت تحریرالشام خود را به عنوان قدرت مرکزی در دمشق تثبیت کرده است، دستگاه امنیتی سوریه برای حفظ امنیت در سوریه دچار چالش است و بخش‌های بزرگی از کشور هنوز تحت کنترل آنها نیست.

با وجود این کاستی‌ها، دولت سوریه توسط سایر قدرت‌های بین‌المللی، از جمله اتحادیه اروپا و بریتانیا، که بیشتر تحریم‌های خود را در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۵ لغو کردند، مورد تأیید قرار گرفته است. این کاهش تحریم‌ها پس از ماه‌ها مانور قدرت نرم عربستان سعودی صورت می‌گیرد که در دیداری بین ترامپ و الشرع در ریاض به اوج خود رسید.

در آن دیدار ترامپ برنامه‌های خود را برای لغو تحریم‌های سوریه اعلام کرد و کمکی بسیار مورد نیاز را برای اقتصاد سوریه که در اثر بیش از یک دهه جنگ داخلی ویران شده بود، فراهم کرد. موقعیت جغرافیایی سوریه، در دریای مدیترانه و در تقاطع سه قاره، و همچنین پتانسیل این کشور برای توسعه پس از جنگ، توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده است. با ادامه تحکیم قدرت الشرع و عادی شدن روابط با بازیگران جهانی، سرمایه‌گذاری بین‌المللی افزایش خواهد یافت.

انگیزه‌های ریاض

برای عربستان سعودی، این سرمایه‌گذاری چیزی بیش از احیا و بازگشت سرمایه است. سوریه به رکن اصلی استراتژی سیاست خارجی ریاض تبدیل شده است. انگیزه‌های اصلی ریاض جلوگیری از احیای نفوذ ایران و جلوگیری از هرگونه تولید محدود مواد مخدر در سوریه است.

اولویت عربستان، موضع‌گیری در برابر محور مقاومت تضعیف‌شده ایران است که تا امسال، رقبای خلیج فارس خود را در موضع دفاعی قرار داده بود. در حالی که ریاض قدرت نرم جهانی خود را از طریق سرمایه‌گذاری در ورزش، رسانه و سایر جنبه‌های اجتماعی افزایش داده است، اما توسط نیرو‌های مورد حمایت ایران نظیر حزب‌الله، حماس، گروه‌های مختلف در عراق و شورشیان الحوثی در یمن بسیار محدود شده است.

حکومت اسد نیز به همین ترتیب، توسط کمک‌های ایران پشتیبانی می‌شد و به نوبه خود به تهران اجازه می‌داد از سوریه به عنوان پایگاه عملیاتی برای اعمال نفوذ خود استفاده کند. با این حال، با سرنگونی اسد و تضعیف حزب‌الله، نفوذ باقی‌مانده ایران در سوریه ناچیز است و به ریاض فرصت می‌دهد تا وضع موجود را تغییر دهد. در حالی که بازیگران منطقه‌ای مانند قطر و ترکیه در گذشته از هیئت تحریرالشام حمایت می‌کردند، عربستان سعودی این کار را نمی‌کرد. موضع پیشگیرانه فعلی ریاض از تجربه‌اش در خصوص یمن و عراق ناشی می‌شود.

در جریان جنگ داخلی یمن، ایران از حوثی‌ها حمایت کرد، اما سعودی‌ها محتاط بودند و ترجیح دادند تا زمانی که یمن تحت نفوذ تهران قرار نگرفته، با حمایت ایران مقابله نکنند. این رویکرد در نهایت ریاض را مجبور به مداخله مداوم و پرهزینه کرد. این الگو در عراق نیز تکرار شد. عربستان سعودی در این کشور، در پر کردن جای خالی ناشی از خروج نیرو‌های آمریکایی در سال ۲۰۱۱ مردد بود.

این امر به ایران اجازه داد تا سرمایه‌گذاری و عادی‌سازی روابط عربستان با دولت جدید عراق را کُند کند. نفوذ تهران در عراق توسعه یافت و به این کشور کمک کرد تا ائتلافی از شبه‌نظامیان در عراق ایجاد کند. با توجه به این اشتباهات محتاطانه که بر تصمیم‌گیرندگان تأثیر می‌گذارد، ریاض در حال تغییر استراتژی منطقه‌ای خود است و رویکردی پیشگیرانه و ریسک‌پذیر برای سرمایه‌گذاری در سوریه در پیش می‌گیرد.

عربستان قصد دارد با در نظر داشتن احتمال ظهور مجدد ایران، تجارت کاپتاگون در سوریه را محدود کند. همزمان با اینکه تحریم‌های جهانی حکومت اسد را فلج کرد، دولت سوریه به بازار‌های غیرقانونی روی آورد که بزرگترین آنها تولید و قاچاق کاپتاگون بود. عربستان سعودی به سرعت به بازار بزرگی برای کاپتاگون تبدیل شد و با بحران رو به رشد مواد مخدر روبه‌رو است. در حالی که تولید کاپتاگون از سوریه خارج شده است، ریاض می‌خواهد خطر ظهور مجدد آن را کاهش دهد.

ابتکارات ریاض

با توجه به اینکه دولت سوریه از دریافت کمک‌های مالی از خودداری می‌کند، سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک عربستان سعودی با هدف تقویت استقلال سوریه از این جریان‌های درآمدی و در عین حال افزایش نفوذ ریاض انجام می‌شود. برای جبران محدودیت‌های بودجه دولت سوریه، عربستان سعودی و قطر متعهد شده‌اند که حقوق کارمندان دولت را پرداخت کنند و بدهی ۱۵/۵ میلیون دلاری این کشور به بانک جهانی را تسویه کنند. ریاض همچنین معاملات و یادداشت‌های تفاهمی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از جمله در بخش‌های انرژی و ساخت و ساز، منعقد کرده است. در ماه ژوئیه، خالدبن عبدالعزیز الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی، از انعقاد ۶/۴ میلیارد دلار قرارداد در حوزه املاک و مستغلات، زیرساخت‌ها و مخابرات خبر داد. با این معاملات، او از ایجاد یک شورای تجاری سعودی-سوریه خبر داد. همه اینها در جهت احیای اقتصاد سوریه و در عین حال اعطای نفوذ قابل توجه به ریاض عمل خواهند کرد.

چرا سوریه خواهان سرمایه‌گذاری خارجی است

هزینه بازسازی پس از جنگ سوریه بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است، هزینه‌ای که سوریه به تنهایی نمی‌تواند از عهده آن برآید. این امر، احیای اقتصادی را به اولویت اصلی رهبری جدید سوریه تبدیل می‌کند که باید درآمد ایجاد کند و کشور را برای حفظ حمایت مردمی بازسازی کند. در میان سرمایه‌گذاری‌های ریاض، سهم قابل توجهی در بخش‌های سیمان و بتن سوریه وجود دارد که نقش حیاتی در تلاش‌های بازسازی ایفا خواهد کرد. در حالی که بخش عمده‌ای از سوریه ویرانه‌های جنگ داخلی است، تقاضای عمومی برای بازسازی به دلیل هزینه‌های بالا همچنان پایین است. احیای صنعت سیمان و بتن سوریه باعث ایجاد شغل، افزایش درآمد دولت و کاهش هزینه کلی بازسازی خواهد شد.

پیش از جنگ داخلی، اقتصاد سوریه با تولید نفت و گاز طبیعی سرپا نگه داشته می‌شد. با متوقف شدن تولید در پی درگیری‌ها، حکومت اسد به عنوان یک دولت رانتی و وابسته به مواد مخدر غیرقانونی شروع به فعالیت کرد. این امر اقتصاد سوریه را فلج کرد و به سقوط اسد کمک کرد. درآمد نفت و گاز در طول جنگ داخلی کاهش یافت و بیشتر میادین سوریه در شمال شرقی در مناطقی که تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه هستند، واقع شده‌اند. در حالی که دولت الشرع برای این منابع رقابت می‌کند، محدودیت‌های آنها را درک می‌کند و جذابیت جایگزینی را که سرمایه‌گذاری‌های ریاض می‌تواند ایجاد کند، افزایش می‌دهد.

آینده چگونه خواهد بود؟

اقدام نظامی اسرائیل در سوریه، احتمالاً مانع سرمایه‌گذاری مداوم عربستان سعودی نخواهد شد. حتی بدون مداخله اسرائیل، بخش عمده‌ای از سوریه در خارج از دمشق درگیر بی‌ثباتی است. درحالی‌که این بی‌ثباتی ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد، عربستان سعودی برای تجدیدنظر در استراتژی سوریه خود به هرج و مرج قابل توجهی نیاز دارد. درحالی‌که تحمل عربستان سعودی برای ریسک در سوریه بالا است، عوامل داخلی و خارجی می‌توانند بر آن غلبه کنند. احتمالاتی شامل درگیری‌های داخلی بین هیئت تحریرالشام و نیرو‌های دموکراتیک سوریه، ظهور مجدد داعش، فروپاشی ائتلاف حاکم در سوریه یا حمله همه‌جانبه اسرائیل به سوریه می‌تواند برنامه عربستان را به هم بریزد. این رویداد‌ها با درجات مختلفی از احتمال، امکان‌پذیر هستند.

با این حال، هرچه عربستان سعودی و سایر بازیگران منطقه‌ای سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند، دولت مرکزی سوریه بیشتر تقویت می‌شود و احتمال وقوع این رویداد‌ها کاهش می‌یابد. عطش سوریه برای سرمایه‌گذاری، معامله افزایش نفوذ عربستان سعودی را برای رهبران آن خوشایندتر می‌کند. علاوه بر این، اهداف دمشق در مورد مبارزه با تولید کاپتاگون و محدود کردن بازگشت نفوذ ایران با الزامات ریاض همسو است. احتمال کمی وجود دارد که دولت جدید سوریه سرمایه‌گذاری را محدود کند.

از آنجایی که سایر قدرت‌های منطقه‌ای نیز برای نفوذ در دمشق رقابت می‌کنند، تحمل ریسک ریاض می‌تواند به نقطه اوج جدیدی برسد. همانطور که قطر و ترکیه تاریخ حمایت‌شان را به احمد الشرع یادآوری می‌کنند و اقدامات خود را انجام می‌دهند، ریاض مجبور خواهد شد سرمایه‌گذاری‌های خود را افزایش دهد. این ترکیب الزامات، پتانسیل و رقابت منجر به افزایش قابل توجه سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در آینده خواهد شد.