پشت پرده همکاری‌های پیچیده امنیتی و سیاسی ترامپ و اردوغان؛ از اف ۳۵ تا همکاری در شام / ترکیه و آمریکا چه امضا کردند؟
گوی خبر [1]- روسای جمهوری ترکیه و آمریکا روز پنجشنبه پس از شش سال در کاخ سفید دیدار داشتند. این دیدار در شرایطی برگزار شد که مسائل مختلف در روابط دوجانبه ایالات متحده و ترکیه هنوز حل‌نشده باقی مانده؛ مسائلی، چون مذاکرات طولانی‌مدت درباره فروش جنگنده‌های F-۳۵ به آنکارا، تحریم‌های آمریکا علیه ترکیه و درخواست ترامپ از کشور‌های عضو ناتو، از جمله ترکیه، برای توقف خرید نفت روسیه. حال سوال این است، آیا پیشرفتی در این مسائل حاصل شد؟
سه دلیل برای موفقیت دیدار ترامپ-اردوغان
ریچ آوتزن، مشاور ژئوپلیتیک و پژوهشگر ارشد برنامه ترکیه در شورای آتلانتیک بر این باور است که دیدار ترامپ و اردوغان در سه سطح موفقیت‌آمیز بود. اول، این‌که اصل سفر اردوغان و دیدارش با ترامپ ذاتا با اهمیت است، چرا که پس از شش سال فاصله، این دیدار بین سران دو کشور انجام شد؛ بالاخص در شرایطی که دو بازیگر به واسطه منافع مشترک و مسائل استراتژیک نیازمند هماهنگی سطح بالا هستند. علاوه بر این، این دیدار نشان‌دهنده تغییر مثبت، هرچند جزیی، در لحن روابط دوجانبه است. از همین‌رو می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های فشرده‌تر در زمینه‌های دفاع، انرژی، تجارت و مسائل منطقه‌ای در دوران باقی‌مانده از دولت فعلی ایالات متحده باشد.
از منظری دیگر، جو حاکم بر کنفرانس خبری دو رهبر بسیار مثبت بود. اردوغان و ترامپ از یکدیگر تعریف کردند، از موقعیت‌های شرم‌آور اجتناب و به فهرستی از حوزه‌های مشترک و هم‌پوشانی در سیاست عمومی اشاره داشتند: موضوعاتی، چون سوریه، اوکراین، پایان جنگ در غزه، و حل مسائل F-۳۵ و تحریم‌های ایالات متحده برای از سرگیری همکاری‌های گسترده‌تر در صنعت دفاعی.
در نهایت پس از جلسه و پشت در‌های بسته، شواهد نشان می‌دهند که پیشرفت قابل‌توجهی در چندین زمینه حاصل شده است. تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه، از بازگشت نیرو‌های دموکراتیک سوریه به ساختار امنیتی دولت سوریه و پیشرفت‌های حاصل از آن ابراز خوش‌بینی کرد. از همین‌رو انتظار می‌رود نقشه‌راهی برای حل اختلافات درباره F-۳۵ و تحریم‌های ایالات متحده ارائه شود. در حوزه توافقات ملموس نیز ظاهرا دو توافق انرژی – یک قرارداد برای خرید ۴۳ میلیارد دلار گاز طبیعی مایع (LNG) به مدت ۲۰ سال و یک توافق هسته‌ای مدنی که شامل رآکتور‌های مدولار کوچک است – در این دیدار به‌طور رسمی نهایی شده است. به باور این تحلیلگر درخواست‌های دیگر ایالات متحده از اردوغان احتمالا شامل بازگشایی صومعه ارتدوکس در جزیره هیبلیه است – امری که دشوار نیست و اردوغان تمایل خود را به انجام آن نشان داده – و تعلیق خرید نفت روسیه از ترکیه که درخواست بزرگتری است.
تقویت همکاری‌ها در اوکراین
یوجنییا گابر، پژوهشگر ارشد غیرمقیم در برنامه ترکیه در شورای آتلانتیک از منظر دیگری به این موضوع پرداخته و نوشته، دیدار ترامپ و اردوغان، به شکل نادر و بی‌سابقه‌ای برای روابط ایالات متحده و ترکیه فرصت‌ساز شد، بالاخص در شرایطی که اوکراین در کانون توجه‌ها قرار دارد. با توقف مذاکرات صلح و رد پیشنهادات سازنده‌ای که ایالات متحده یا ترکیه برای میانجی‌گری ارائه کرده بودند، واشنگتن و آنکارا در جلوگیری از تجاوزات بیشتر روسیه به دریای سیاه و ممانعت از تثبیت دستاورد‌های اضافی روسیه در اوکراین منافع مشترک دارند. این دستورکار مشترک نیاز به تلاش مشترک خواهد داشت. از همین‌رو پیشرفت قابل‌توجه در صورتی امکان‌پذیر است که آنکارا تصمیم بگیرد مساله خرید سامانه موشکی روسی S-۴۰۰ را حل کند، متغیری که به ترکیه اجازه می‌دهد F-۳۵ ایالات متحده را در اختیار داشته باشد چنین گام‌هایی برد- برد خواهد بود: از یک‌طرف، بازدارندگی و وضعیت دفاعی ناتو در منطقه تقویت می‌شود و از طرف دیگر، دسترسی ترکیه به قابلیت‌های پیشرفته ناتو افزایش می‌یابد. اگر چنین شرایطی با برداشتن جزیی تحریم‌های قانون «مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها» (CAATSA) همراه شود، این اقدام می‌تواند همکاری‌های صنعتی دفاعی عمیق‌تری میان آنکارا و واشنگتن گشوده و ستون اروپایی ناتو را تقویت کند.
از منظر این کارشناس انرژی جبهه دیگری است که اهمیت زیادی دارد. ترامپ به‌وضوح اعلام کرد که ترکیه باید خرید نفت و گاز روسیه را کاهش دهد. حتی یک تغییر تدریجی می‌تواند وابستگی آنکارا به مسکو را کاهش داده و در عین حال درآمد اصلی کرملین از جنگ را کم کند. چنین گزاره‌ای همراه با توافق جدید ایالات متحده و ترکیه درباره همکاری هسته‌ای — شامل امکان استقرار رآکتور‌های مدولار کوچک — نشانه‌ای از جایگزین‌های مناسب برای نقش غالب روسیه در بخش انرژی ترکیه از طریق نیروگاه هسته‌ای آکویو و پروژه‌های آینده است.
ترامپ نفوذ منطقه‌ای اردوغان را تایید کرد
گریدی ویلسون، معاون مدیر برنامه ترکیه در شورای آتلانتیک مدعی است: وضعیت ژئوپلیتیکی حاکم دلیل خوبی است که نشان می‌دهد صحبت‌های رهبران ترکیه و آمریکا می‌تواند صرفا لفاظی نباشد. بالاخص آن‌که ترکیه نفوذ و موقعیت خود را در تمامی مناطق حساس تقویت کرده، به‌ویژه در سوریه، لیبی و قفقاز جنوبی. با این حال پینار دوست، پژوهشگر غیرمقیم برنامه ترکیه در شورای آتلانتیک باور متفاوت‌تری دارد و مدعی است، به لطف نگرش تجاری روسای‌جمهوری دو کشور از هر دو سوی اقیانوس اطلس، یک مدل همکاری جدید بین ایالات متحده و ترکیه در حال شکل‌گیری است. یکی از جنبه‌های مهم این روابط، پتانسیل فزاینده آن برای همکاری در زمینه تجارت و انرژی است، چه به‌طور دوجانبه و چه در مناطقی که سال‌ها میدان نبرد برای منازعات نظامی و سیاسی بوده‌اند.
اخیرا «بوتاش»، «مرکوریا» و «وودساید انرژی» قرارداد عمده‌ای برای واردات گاز مایع طبیعی ایالات متحده به ارزش حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به مدت ۲۰ سال امضا کردند. این قرارداد از این جهت مهم است که به ترکیه کمک می‌کند منابع گاز طبیعی خود را تنوع بخشد، در حالی که ترامپ موضع قاطع‌تری در حمایت از اوکراین در برابر روسیه اتخاذ کرده و نیاز به توقف تجارت انرژی با مسکو دارد. به باور این تحلیلگر، این توافقات باید در کنار دیگر قرارداد‌هایی که چند ماه پیش بین شرکت‌های ترکیه‌ای، آمریکایی و قطری برای سرمایه‌گذاری در ساخت نیروگاه‌های گاز طبیعی و انرژی خورشیدی در سوریه امضا شد، بررسی شوند. به‌علاوه، توافق این کشور‌ها برای حذف موانع صادرات نفت از «منطقه کردستان عراق» به بندر «جیهان» ترکیه پس از دو سال وقفه، در حال به بار نشستن است. از سرگیری صادرات نفت به نفع عراق، ترکیه و شرکت‌های ایالات متحده خواهد بود. همچنین ممکن است همکاری‌های بیشتری در لیبی، جایی که شرکت‌های ترکیه‌ای و ایالات متحده تابستان امسال قرارداد‌هایی با شرکت ملی نفت این کشور امضا کردند، صورت گیرد. این همکاری فزاینده به رفاه و ثبات این مناطق کمک خواهد کرد، جایی که ترکیه به‌طور نظامی نیز حضور دارد و به ساخت ظرفیت‌های دولتی و نظامی کمک می‌کند.
بهانه‌ای برای همکاری در شام
دیدار در کاخ سفید تحت تاثیر روابط شخصی مثبت میان اردوغان و ترامپ قرار گرفت. اما فراتر از روابط شخصی، دو رهبر منافع مشترکی در خاورمیانه دارند. دیدگاه ترکیه در قبال مسئولیت منطقه‌ای با استراتژی دولت ترامپ برای واگذاری مسئولیت‌ها به متحدان محلی هم‌راستاست. این امر به‌ویژه در سوریه مشهود است، جایی که ترامپ تحریم‌ها را لغو کرد تا به متحدان منطقه‌ای اجازه دهد در بازسازی کمک کنند. از منظر ترامپ، ترکیه بازیگری است که می‌توان روی همکاری با آن در سوریه حساب باز کرد. این تفکر باعث شده که پروژه‌های سرمایه‌گذاری بزرگ ترکیه‌ای-آمریکایی-قطری در شام در حال اجرا باشد.
به باور امیر اوزکیزیلجیک، پژوهشگر غیرمقیم پروژه سوریه در برنامه‌های خاورمیانه اردوغان و ترامپ هر دو رهبرانی هستند که قادرند کنوانسیون‌های دیپلماتیک را به نفع معاملات شخصی کنار بگذارند. به این ترتیب، دیدار اردوغان از کاخ سفید نه تنها روابط ایالات متحده و ترکیه را بهبود بخشیده، بلکه ظاهرا زمینه‌ساز تعامل مثبت میان دو بازیگر در شام شده است. در سوریه، اردوغان خواهان حمایت ایالات متحده از فرایند ایجاد یک سازوکار امنیتی بین اسرائیل و سوریه به‌منظور کاهش تاثیرات بی‌ثبات‌کننده حملات تل آویو است. به باور آنکارا، اقدامات اسرائیل نه تنها ثبات سوریه را تضعیف می‌کند، بلکه دمشق را در مذاکرات با «نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF) ضعیف خواهد کرد؛ نیرو‌هایی که عمدتا از «یگان‌های مدافع خلق»، شاخه سوری حزب کارگران کردستان (PKK) تشکیل شده و تهدید مستقیم برای امنیت ملی ترکیه به‌شمار می‌روند. از همین رو اردوغان خواستار حل‌وفصل سیاسی اختلاف‌ها در شمال شرق سوریه است.