دور پنجم مذاکرات آغاز تفاهم یا ادامه سردرگمی؛ حاصل مذاکرات رم برای تهران و واشنگتن چه بود؟
گوی خبر [1]- به نقل از فرارو، - در پایان پنجمین دور از رایزنی‌های هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده، یک مقام ارشد آمریکایی روز جمعه اعلام کرد که مذاکرات انجام‌شده در رم «سازنده» بوده و «پیشرفت‌های بیشتری» حاصل شده است؛ گرچه به گفته او، همچنان مسیر دشواری پیشِ روست. این مقام که به شرط ناشناس‌ماندن با خبرنگاران گفت‌و‌گو می‌کرد، خاطرنشان ساخت: دو طرف توافق کرده‌اند گفت‌و‌گو‌ها در آینده نزدیک از سر گرفته شود.
در سوی دیگر، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در سخنانی که پس از پایان مذاکرات رم از تلویزیون دولتی پخش شد، این دور از گفت‌و‌گو‌ها را «از حرفه‌ای‌ترین نشست‌ها» توصیف کرد. با این حال، او هشدار داد که مسیر پیش‌رو همچنان پیچیده و نیازمند تلاش‌های بیشتر است. عباس عراقچی همچنین از ابتکارات دیپلماتیک عمان تمجید کرد و گفت پیشنهاد‌های مطرح‌شده از سوی وزیر خارجه این کشور «گامی مهم» تلقی می‌شوند، اما پیش از هرگونه تصمیم‌گیری، بررسی دقیق آنها در تهران و واشنگتن ضروری است.
عباس عراقچی در ادامه سخنانش با تأکید بر پایبندی کامل ایران به مواضع اصولی خود، تصریح کرد که هیأت آمریکایی اکنون «درک روشن‌تری از دیدگاه‌های تهران» پیدا کرده است. او نقش عمان را در تسهیل گفت‌و‌گو‌ها برجسته خواند و گفت: «وزیر خارجه عمان مجموعه‌ای از پیشنهاد‌های مهم برای رفع موانع مطرح کرد که قرار است بررسی‌های فنی بیشتری درباره آنها صورت گیرد.» به گفته عراقچی، این پیشنهاد‌ها می‌تواند «کلید حل‌وفصل مذاکرات» باشد.
در همین حال، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، شامگاه جمعه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس» از پایان دور پنجم گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده خبر داد؛ مذاکراتی که دیروز در رم، پایتخت ایتالیا برگزار شد. البوسعیدی با تأکید بر اینکه «سطحی از پیشرفت» در این دور به دست آمده، تصریح کرد که هنوز دستیابی به توافق نهایی ممکن نشده است. او نوشت: «در این دور، پیشرفت‌هایی حاصل شد، اما هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم.» وزیر خارجه عمان ابراز امیدواری کرد که طی روز‌های آینده موانع باقی‌مانده روشن‌تر شود و مسیر دستیابی به توافقی پایدار، بر پایه احترام متقابل، ادامه یابد.
غنی‌سازی؛ خط قرمز ایران، معمای لاینحل آمریکا
در میان تمام موضوعات پیچیده روی میز مذاکرات، مسئله غنی‌سازی اورانیوم همچنان یکی از اصلی‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین محورهاست. جمهوری اسلامی ایران موضعی قاطع اتخاذ کرده و تأکید دارد که فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز این کشور بر پایه حقوق شناخته‌شده در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) انجام می‌شود و ادامه آن قابل مذاکره نیست. مقامات ایرانی بار‌ها تصریح کرده‌اند که فناوری هسته‌ای بومی و دستاورد‌های علمی دانشمندان کشور بخشی از حقوق مشروع ملت ایران برای توسعه فناوری و انرژی است و هیچ توافقی نباید متضمن توقف یا محدودسازی بنیادی این برنامه باشد. از نگاه تهران، ایالات متحده صلاحیت تعیین تکلیف برای حقوق قانونی دیگر کشور‌ها را ندارد.
در نقطه مقابل، مواضع ایالات متحده در جریان مذاکرات، به‌زعم ناظران ایرانی، مملو از ابهام و تناقض بوده است؛ عواملی که روند گفت‌و‌گو‌ها را پیچیده‌تر و شکننده‌تر کرده‌اند. مجید تخت‌روانچی، دیپلمات ارشد ایرانی، در گفت‌وگویی با نشریه آلمانی «اشپیگل» به تغییرات مکرر موضع واشنگتن در خصوص سطح غنی‌سازی اورانیوم اشاره کرده و آن را نشانه‌ای از فقدان انسجام و ثبات در تیم مذاکره‌کننده آمریکایی دانسته است. به گفته او، هیأت آمریکایی در مراحل اولیه، غنی‌سازی تا سطح ۳.۶۷ درصد را قابل‌قبول دانسته بود، اما در ادامه، خواستار توقف کامل غنی‌سازی شد. این چرخش‌های ناگهانی، به‌زعم تهران، نه‌تنها بیانگر بی‌ثباتی در تصمیم‌سازی واشنگتن است، بلکه می‌تواند کل روند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.
این روز‌ها سرنوشت مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب، در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. با تداوم اختلاف‌ها بر سر مسائل کلیدی مانند چگونگی رفع تحریم‌ها، شفافیت برنامه هسته‌ای و ضمانت‌های اجرایی، احتمال رسیدن به توافقی تازه کاهش یافته است. تجربه خروج دولت ترامپ از برجام و بی‌اعتمادی ناشی از آن، باعث شده تهران دیگر حاضر نباشد بدون ضمانت‌های قوی وارد توافقی تازه شود. همزمان، موضع‌گیری‌های تند برخی کشور‌های اروپایی و آمریکا درباره پرونده هسته‌ای ایران و حتی تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بر پیچیدگی فضا افزوده است.
خط و نشان اسرائیل و ایران
در حالی که گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای میان تهران و واشنگتن به نقطه‌ای حساس رسیده است، رسانه آمریکایی «آکسیوس» به نقل از دو منبع آگاه در دولت اسرائیل گزارش داد که تل‌آویو در حال آماده‌سازی برای یک حمله سریع و گسترده به تأسیسات هسته‌ای ایران است؛ در صورتی‌که مذاکرات به شکست بینجامد.
دو منبع آگاه اسرائیلی همچنین گزارش اخیر شبکه «سی‌ان‌ان» درباره تمرین‌ها و آمادگی‌های ارتش اسرائیل برای حمله احتمالی به ایران را تأیید کردند. یکی از آنها به «آکسیوس» گفت: «تمرین‌های گسترده‌ای انجام شده و ارتش آمریکا کاملاً در جریان است؛ می‌داند که اسرائیل در حال آماده‌سازی برای یک عملیات نظامی است.» این منبع افزود: «نتانیاهو منتظر شکست مذاکرات هسته‌ای است. او پیش‌بینی می‌کند که ترامپ نیز از روند گفت‌و‌گو‌ها دلسرد شده و آماده است در صورت لزوم، چراغ سبز حمله را صادر کند.»
در پی افزایش تنش‌های منطقه‌ای و نگرانی‌ها از احتمال رویارویی نظامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با لحنی تند نسبت به هرگونه اقدام تحریک‌آمیز از سوی اسرائیل هشدار داد و اعلام کرد که هرگونه «حماقت» با پاسخی «ویرانگر و قاطع» مواجه خواهد شد. علی‌محمد نائینی، سخنگوی رسمی سپاه پاسداران در گفت‌و‌گو با رسانه‌های رسمی ایران تأکید کرد: «اگر اسرائیل مرتکب کوچک‌ترین حماقتی شود، با پاسخی ویرانگر در همان سرزمین کوچک و شکننده‌اش روبه‌رو خواهد شد.»
در همین حال، سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران، در جریان بازدید از استان سیستان و بلوچستان اعلام کرد که روند تولید پهپاد‌ها و تجهیزات پرنده سبک در نیرو‌های مسلح به‌طور مداوم ادامه دارد. او هشدار داد: «هر تهدیدی، با پاسخی در همان سطح مواجه خواهد شد.» سردار باقری با تأکید بر آمادگی کامل نیرو‌های مسلح گفت: «ما در بالاترین سطح آمادگی قرار داریم و در حوزه فناوری‌های دفاعی، به دستاورد‌های کیفی رسیده‌ایم. هدف راهبردی ما حفظ بازدارندگی و تأمین امنیت پایدار در منطقه است.» در همین راستا، سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش نیز هشدار داد: «هر دشمنی که مرتکب خطایی حتی کوچک شود، با مجازاتی سخت و قدرتی بی‌سابقه روبه‌رو خواهد شد.»
افشاگری حساب‌شده اسرائیل؛ بازی در لحظه حساس مذاکرات
افشای هدفمند اطلاعات توسط منابع امنیتی غربی درباره طرح احتمالی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، موجی از گمانه‌زنی‌ها را درباره اهداف پنهان این افشاگری و زمان‌بندی آن درست در آستانه دور جدید مذاکرات به‌راه انداخته است. به‌گفته تحلیلگران، این اقدام بخشی از استراتژی آشنا و آزموده‌شده «فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ علیه جمهوری اسلامی است؛ تلاشی محاسبه‌شده برای وادار کردن تهران به عقب‌نشینی و پذیرش خطوط قرمز واشنگتن، آن هم درست در لحظه‌ای که گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای وارد پنجمین دور خود شده و فضای مذاکرات به‌شدت حساس و شکننده است.
حسین الدیک، استاد روابط بین‌الملل و کارشناس مسائل آمریکا، دو سناریوی محتمل را درباره اهداف پشت‌پرده افشای اطلاعات اخیر مطرح کرده است. به گفته او، این اقدام یا تلاشی است از سوی واشنگتن برای افزایش فشار بر ایران با هدف کسب امتیازات بیشتر در دور پنجم مذاکرات یا ابتکارعملی از جانب بنیامین نتانیاهو برای کاهش تنش‌ها با کاخ سفید و نشان دادن پایبندی اسرائیل به هماهنگی با ایالات متحده در هرگونه اقدام نظامی احتمالی است.
حسین الدیک با اشاره به سابقه اختلاف‌نظر میان نتانیاهو و ترامپ، یادآور شد که این شکاف به دوره‌ای بازمی‌گردد که رئیس‌جمهور آمریکا نخست‌وزیر اسرائیل را از بوداپست به واشنگتن فراخواند و به‌صراحت اعلام کرد که با اقدام نظامی علیه ایران مخالف است. در آن مقطع، نتانیاهو تلاش داشت دولت جمهوری‌خواه را از مسیر دیپلماسی منحرف و به سمت یک درگیری نظامی سوق دهد؛ تلاشی که با مخالفت آشکار کاخ سفید ناکام ماند.
الدیک همچنین تاکید کرد که برخی اقدامات پشت‌پرده نتانیاهو از جمله هماهنگی محرمانه با مایک والتز، مشاور پیشین امنیت ملی، برای برنامه‌ریزی یک حمله به ایران بدون اطلاع مستقیم ترامپ باعث بروز تنش‌هایی جدی در روابط میان دو رهبر شده بود. به گفته او، این رفتار‌ها خشم رئیس‌جمهور وقت آمریکا را برانگیخت و بر فاصله میان دو طرف افزود. با این حال، الدیک بعید می‌داند که اختلافات سیاسی اخیر به شکاف در روابط راهبردی میان آمریکا و اسرائیل منجر شود. او تأکید کرد که تنش‌های فعلی بیشتر به سطح دولت‌ها محدود است و نه به بنیان‌های تاریخی و عمیق شراکت میان دو طرف. از نگاه او، پیوند‌های راهبردی واشنگتن و تل‌آویو، اگرچه موقتاً آسیب دیده، اما در نهایت به مسیر عادی خود بازخواهد گشت.
اکثریت آمریکایی‌ها خواهان دیپلماسی با ایران؛ جنگ گزینه محبوب نیست
بر اساس یادداشت موسسه بروکینگز با عنوان «افکار عمومی ایالات متحده نسبت به گزینه‌های سیاستی کشورشان در قبال ایران چه دیدگاهی دارند؟» این پرسش در تازه‌ترین موج نظرسنجی «مسائل حیاتی» دانشگاه مریلند مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس آن، بیش از دو سوم شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، یعنی ۶۹ درصد، اعلام کرده‌اند که ترجیح می‌دهند ایالات متحده به‌دنبال توافقی مذاکره‌شده با ایران باشد؛ توافقی که برنامه هسته‌ای تهران را به اهدافی صلح‌آمیز محدود کرده و آن را تحت نظارت سخت‌گیرانه بین‌المللی قرار دهد. در مقابل، تنها ۱۴ درصد از پاسخ‌گویان از گزینه اقدام نظامی برای نابودی برنامه هسته‌ای ایران حمایت کرده‌اند. همچنین ۱۸ درصد از شرکت‌کنندگان گفته‌اند که در این زمینه نظری ندارند.
بر اساس همین گزارش موسسه بروکینگز، اگر رئیس‌جمهور ایالات متحده بتواند به توافقی با ایران دست یابد که در آن توانمندی‌های هسته‌ای تهران به‌طور کامل در چارچوبی صلح‌آمیز محدود و تحت نظارتی سخت‌گیرانه قرار گیرد، این دستاورد با حمایت گسترده افکار عمومی آمریکا همراه خواهد بود. داده‌های نظرسنجی‌ها به‌وضوح نشان می‌دهند که اکثریت دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان ترجیح می‌دهند مسیر دیپلماسی و مذاکره دنبال شود؛ در حالی‌که تنها ۱۴ درصد از شهروندان آمریکایی از گزینه حمله نظامی برای نابودی برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کنند. این تمایل عمومی به‌روشنی بیانگر آن است که یک توافق دیپلماتیک موفق، نه‌تنها دستاوردی در عرصه سیاست خارجی خواهد بود، بلکه سرمایه‌ای ارزشمند در فضای سیاسی داخلی آمریکا نیز محسوب می‌شود.
المانیتور: حمله اسرائیل به ایران، بازی با آتش است
پایگاه تحلیلی «المانیتور» در گزارشی با طرح این پرسش که «آیا اسرائیل در غیاب حمایت آمریکا دست به حمله‌ای یک‌جانبه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران خواهد زد»، هشدار داد که چنین اقدامی می‌تواند به‌مثابه «خودکشی سیاسی و نظامی» برای تل‌آویو باشد. در همین چارچوب، «المانیتور» به خروج ناو هواپیمابر «یواس‌اس هری ترومن» از آب‌های اقیانوس هند در هفته جاری اشاره کرده است؛ مأموریتی که طی هشت ماه گذشته شامل عملیات‌های رزمی نیز بوده و اکنون این عقب‌نشینی، حامل پیامی روشن تلقی می‌شود: ایالات متحده تمایلی به گشودن جبهه‌ای تازه در خاورمیانه یا ورود به درگیری مستقیم با تهران ندارد. یک مقام امنیتی اسرائیلی که نامش فاش نشده، در گفت‌و‌گو با این روزنامه تأکید کرده است: «این رویکرد، روش مناسبی برای نشان دادن وجود یک گزینه نظامی واقعی به ایران نیست.»
با وجود تداوم گفت‌و‌گو‌های دیپلماتیک، مقام‌های اسرائیلی همچنان امیدوارند ترامپ در مواجهه با تهران صبر خود را از دست بدهد. در پایان، یک منبع دیپلماتیک بلندپایه اسرائیلی در گفت‌و‌گو با این رسانه و مشروط به ناشناس ماندن، گفته است: «باور اینکه اسرائیل بدون هماهنگی با آمریکا چنین حمله‌ای را انجام دهد دشوار است و اگر چنین کند، این اقدام معادل خودکشی خواهد بود.»