گردشگری، گروگان دیپلماسی؛ آیا برگزاری فم‌تور، پای توریست‌ها را به ایران باز می‌کند؟
گوی خبر [1] - در روز‌های اخیر گردهمایی تورگردانان جهان در ایران هم‌زمان با ایران اکسپو ۲۰۲۵ برگزار شد؛ رویدادی که گفته شد حدود ۱۰۰ تورگردان از ۳۳ کشور مختلف در آن حضور داشتند. در حاشیه برگزاری این برنامه اظهارنظر‌های مختلفی مطرح شد، اما مهمترین سؤال این است که چنین رویداد‌هایی تا چه اندازه می‌تواند شرایط فعلی گردشگری را تحت‌تأثیر قرار دهد.
طبق گزارش‌های رسمی، حدود ۱۰۰ تورگردان از ۳۳ کشور از جمله ویتنام، هندوستان، تاجیکستان، ارمنستان، ترکیه، اوگاندا، موریس، بوسنی، عربستان، بحرین، هلند، قزاقستان، بنگلادش، ازبکستان، آفریقای جنوبی، پاکستان، بلغارستان، ترکمنستان، عمان، مالزی، اسلواکی، آذربایجان، عراق، افغانستان، ایتالیا، آلمان، انگلستان، تونس، قرقیزستان، روسیه، فرانسه، برونئی و تایلند به ایران آمدند.
در این گردهمایی، تورگردانان فرصت داشتند با برگزاری جلسات با همتایان ایرانی خود، امکان فعالیت در بازار سفر ایران را بررسی کنند. بنابر گزارش‌های خبری، حاضران در نشست‌های جانبی، درباره راهکار‌های تقویت و توسعه روابط گردشگری و افزایش تور‌های ورودی به ایران مذاکره کردند.
معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نشست B ۲ B با تعدادی از تورگردانان خارجی، به آنها گفته بود: «شما می‌توانید با معرفی تصویر واقعی، امن و زیبای ایران که برخوردار از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی و نیز زیرساخت‌های گردشگری مناسب است، گردشگران بیشتری را به این سرزمین دعوت کنید.»
رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران در این نشست با تأکید بر اینکه گردشگری نه مرز می‌شناسد، نه تحریم، گردشگران را سفیران صلح جهان دانسته بود که ارتباط میان اقوام را رقم می‌زنند و فرهنگ‌های جهان را به مشارکت می‌گذارند.
با این‌همه، چند سؤال کلیدی درباره مسیر توسعه گردشگری در ایران، به‌ویژه جذب گردشگر خارجی، وجود دارد: آیا این نشست‌ها و سفر تورگردانان خارجی به ایران، می‌تواند به تنهایی گره کور گردشگری کشور را باز کند؟ آیا گردشگری عامل افزایش صلح است یا برقراری صلح منجر به توسعه این بخش می‌شود؟ اگر قرار بر بهبود تصویر ایران در خارج از کشور باشد، تغییر رویکرد حاکمیت در سیاست خارجی می‌تواند مؤثر واقع شود یا دعوت از ۱۵۰ تورگردان از کشور‌های مختلف دنیا؟ و…
سیاست خارجی تأثیرگذارتر است یا فم‌تور؟
برخی از فعالان گردشگری، هم‌زمانی برگزاری گردهمایی تورگردانان از ۳۳ کشور جهان با دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا را به فال نیک می‌گیرند؛ آنها معتقدند تغییر سیاست خارجی ایران کلید اصلی توسعه گردشگری کشور است و فعالیت‌هایی همچون برگزاری تور‌های آشناسازی (فم‌تور) می‌توانند به‌عنوان فعالیت‌های مکمل مفید واقع شوند.
«امیر پویان رفیعی‌شاد»، فعال گردشگری، با اشاره به گردهمایی تورگردانان خارجی در ایران، آن را شروع خوبی برای برقراری ارتباط بین تورگردانان ایران و خارجی می‌داند و به «پیام ما» می‌گوید: «هر فعالیتی که اخبار مثبتی درباره ایران در رسانه‌های جهان منتشر کند، می‌تواند به توسعه گردشگری ما کمک کند.»
با این‌همه او یادآور می‌شود: «قطعاً برگزاری چنین گردهمایی‌ها و فم‌تور‌هایی یکی از روش‌های کارآمد برای توسعه گردشگری است و نمی‌توان گفت که تمام داستان عملکرد گردشگری ما در چنین رویداد‌هایی خلاصه می‌شود.» به باور رفیعی‌شاد، افرادی که در این رویداد‌ها شرکت می‌کنند، افراد متخصص گردشگری هستند و همین موضوع، فضا را برای توسعه مذاکرات با همتایان ایرانی و همکاری‌های پس از آن فراهم می‌کند.
او البته نقش سیاست خارجی را تأثیرگذارتر می‌داند و می‌گوید: «ما در ابتدا باید روابط خارجی خوبی داشته باشیم، پرواز‌های مستقیم به کشور‌های دیگر ترتیب دهیم و اقدامات اساسی این‌چنینی انجام دهیم. پس‌ازآن، می‌توان گفت ابزار‌های بازاریابی مانند فم‌تور مؤثر واقع می‌شود.»
این فعال گردشگری درعین‌حال تأکید می‌کند بهتر است این فمتورها، به‌صورت جداگانه و تخصصی‌تر برگزار شود: «اگر برنامه‌ریزی دقیق‌تری صورت گیرد و به‌جای آنکه تعداد زیادی از تورگردانان از چندین کشور به ایران دعوت شوند، اختصاصی‌تر تورگردانان را به ایران دعوت کنیم، می‌توانیم نسبت به نتایج حاصل از آن امیدوار باشیم؛ زیرا به‌این‌ترتیب، تورگردانان ایرانی می‌توانند تخصصی‌تر روی بازار‌های مدنظر خود کار و محصول خاص‌تر ارائه کنند.»
گره کور ایران‌هراسی
در همین حال «رضا اباذری»، فعال گردشگری، رشد گردشگری را متأثر از مؤلفه‌های مختلفی می‌داند که مهمترین آن، امنیت و ثبات در همه حوزه‌ها از جمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و… است. او دراین‌رابطه به «پیام ما» می‌گوید: «مادامی که احساس نبود امنیت وجود داشته باشد، نمی‌توان به رشد گردشگری و ورود توریست خارجی به ایران امیدوار بود. در حال حاضر، ایران در صدر اخبار سیاسی جهان است که موجب ایران‌هراسی شده. تا چنین تصویری از ایران در رسانه‌های جهان به نمایش گذاشته می‌شود، نمی‌توانیم انتظار مطلوبی از توسعه گردشگری داشته باشیم.»
اباذری، رشد گردشگری را معلول شرایط صلح می‌داند و معتقد است صلح تحمیلی نیست؛ «پس نمی‌توان انتظار داشت که صلح خودبه‌خود با ورود گردشگر به کشور ایجاد شود.»
این فعال گردشگری تأکید می‌کند: «فمتورها می‌توانند به غنای گردشگری کشور کمک کنند، اما تا زمانی که احساس عدم امنیت برای گردشگران وجود داشته باشد، حتی کاهش قیمت و افزایش کیفیت خدمات نیز نمی‌تواند به افزایش تعداد گردشگران خارجی بینجامد.»
در حال حاضر، بسیاری از کشور‌ها سفر مردم خود را به ایران ممنوع کرده‌اند و ما نمی‌توانیم از این موضوع چشم‌پوشی کنیم
او با اشاره به ایران‌هراسی موجود در رسانه‌های جهان اضافه می‌کند: «در حال حاضر، بسیاری از کشور‌ها سفر مردم خود را به ایران ممنوع کرده‌اند و ما نمی‌توانیم از این موضوع چشم‌پوشی کنیم. از سوی دیگر، واقعیت این است که ما از تحریم‌ها نیز نمی‌توانیم فرار کنیم. این مسائل هم عامل داخلی دارند و هم خارجی. کشور‌های خارجی دراین‌رابطه در حق ایران اجحاف می‌کنند و درعین‌حال، در داخل کشور نیز دولت باید در رفع این مشکلات اقدام کند.»
ایران‌هراسی یا هراس از سیاست خارجی؟
مسئولان گردشگری کشور معتقدند چنین گردهمایی‌هایی می‌تواند گردشگری ایران را بیش‌ازپیش به جهان بشناساند و با آنچه «ایران‌هراسی» نامیده می‌شود، مقابله کند. با این‌همه، بررسی‌ها نشان می‌دهد با توسعه ابزار‌های ارتباطی نظیر شبکه‌های اجتماعی، مردم جهان بیش از هر زمانی درباره ایران و جاذبه‌های گردشگری آن می‌دانند؛ پس، این فرصت را دارند تا با جامعه ایرانی ارتباط برقرار کنند و چیزی به‌نام «هراس» از «ایران» برای آنها وجود ندارد.
شاید آنچه برای گردشگران جهان هراس ایجاد می‌کند، همان تصویری باشد که از سیاست خارجی کشور در رسانه‌های جهان منعکس می‌شود؛ همان چیزی که به قول رضا اباذری، تا زمانی که وجود داشته باشد نمی‌توان به رشد گردشگری امیدوار بود.
بنابراین، حالا که نمی‌توان نقش کلیدی سیاست خارجی ایران در توسعه گردشگری ورودی را نادیده گرفت، شاید بهتر باشد به‌جای دعوت از تورگردانان خارجی، از تصمیم‌سازان سیاست خارجی کشور دعوت شود تا نسبت به تأثیر تصمیمات خود در گردشگری و چرخه اقتصادی آن بیش‌ازپیش آگاه شوند.