افزایش نقاط قرمز آلودگی هوا در ایران/ تهران، زابل و اهواز در صدر مرگ‌های خاموش
گوی خبر [1]- در تازه‌ترین گزارش نظارتی منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، ابعاد گسترده‌ای از خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. این گزارش با عنوان «پیامد‌ها و هزینه‌های آلودگی هوا در ایران» ضمن تأکید بر ضرورت اقدام فوری، هشدار داده است که اثرات این بحران نه تنها سلامت شهروندان، بلکه بنیان‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را نیز تهدید می‌کند.
مطابق این گزارش، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵) عامل اصلی خسارات بهداشتی و اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در کشور هستند. برآورد‌ها نشان می‌دهد که مرگ‌های زودرس، افزایش ابتلا به بیماری‌های قلبی و تنفسی، و هزینه‌های مستقیم درمانی، تنها بخشی از بار تحمیلی آلودگی هوا بر سیستم سلامت عمومی است.
برای سنجش دقیق این تأثیرات، از ابزار‌های مدل‌سازی پیشرفته نظیر نرم‌افزار‌های AirQ+ و BenMAP استفاده شده است. این مدل‌ها بر اساس داده‌های محیطی و جمعیتی، پیامد‌های مرگ‌ومیر، کاهش امید به زندگی و کاهش بهره‌وری اقتصادی ناشی از آلودگی هوا را در سطح ملی و شهری ارزیابی کرده‌اند.
داده‌های مستند نشان می‌دهد که در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، بیش از ۷۱۲۵ مورد مرگ زودرس در کشور به‌طور مستقیم به مواجهه طولانی‌مدت با آلاینده‌های ذرات معلق PM۲.۵ نسبت داده شده است. تنها در این دو سال، ۶۹۳۹ مورد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی، ریوی، مغزی و سرطان به آلودگی هوا مرتبط بوده است.
از منظر اقتصادی، این مرگ‌ومیر‌ها و بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا موجب خسارتی بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار (معادل ۵۹۷ هزار میلیارد تومان) به کشور شده است. این مبلغ معادل حدود ۳.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران در سال مورد بررسی برآورد شده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که شهر‌های پرجمعیت نظیر تهران شاهد نرخ بالاتری از مرگ‌ومیر نسبت به سایر نقاط کشور بوده‌اند. به طور میانگین، در تهران ۶۴ مرگ در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ناشی از مواجهه با PM۲.۵ ثبت شده است. این رقم در برخی نقاط دیگر کشور مانند زابل به درصدی تا ۲۶.۷ نیز رسیده است.
علاوه بر تلفات انسانی، آلودگی هوا منجر به کاهش بهره‌وری نیروی کار، آسیب به گردشگری، و تعطیلی بخشی از زیرساخت‌های خدماتی و آموزشی شده است. همچنین آثار روانی، مهاجرت‌زایی و تغییر نگرش عمومی به کیفیت زندگی از دیگر تبعات این بحران زیست‌محیطی گزارش شده‌اند.
بر اساس گزارش تحلیلی مرکز پژوهش‌های مجلس، برخی از شهر‌های ایران با شدت بیشتری تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارند و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از ذرات معلق در آنها بالاتر از میانگین کشوری گزارش شده است. در این میان، تهران، زابل و اهواز به عنوان نقاط بحرانی شناسایی شده‌اند.
پایتخت کشور با بیش از ۹ میلیون نفر جمعیت، بیشترین میزان مرگ منتسب به آلودگی هوا را دارد. داده‌ها نشان می‌دهد که به‌طور میانگین، ۶۴ مورد مرگ در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت تهران به آلودگی با ذرات معلق PM۲.۵ مربوط است. همچنین کاهش کیفیت زندگی، افزایش بیماری‌های مزمن و هزینه‌های بالای بهداشتی از دیگر پیامد‌های این بحران در تهران است.
در جنوب شرقی کشور، شهر زابل با وجود جمعیت کمتر، بالاترین نسبت مرگ‌ومیر به آلودگی هوا را داراست. گزارش‌ها حاکی از آن است که ۲۶.۷ درصد از کل مرگ‌های این شهر به طور مستقیم ناشی از آلودگی ذرات معلق است. طوفان‌های گردوغبار، خشکسالی و باد‌های ۱۲۰ روزه از عوامل تشدیدکننده این وضعیت در زابل عنوان شده‌اند.
اهواز نیز به‌عنوان یکی دیگر از کلان‌شهر‌های آلوده، سال‌هاست درگیر بحران آلودگی هوا به‌ویژه ناشی از ریزگرد‌ها و آلاینده‌های صنعتی است. در این شهر، مرگ‌های زودرس ناشی از آلودگی هوا در رده‌های بالای کشوری قرار دارد و بخش قابل‌توجهی از ساکنان در معرض خطرات جدی تنفسی و قلبی قرار دارند.
مطالعه همچنین نشان می‌دهد که علی‌رغم برخی اقدامات محلی در شهر‌های بزرگ، کشور همچنان با فقدان یک رویکرد جامع ملی برای مقابله با آلودگی هوا مواجه است. این موضوع باعث شده که سیاست‌های اجرایی پراکنده، ناکارآمد و غیرمؤثر باقی بمانند.
پژوهشگران خواستار تقویت همکاری‌های بین‌بخشی، به‌روزرسانی زیرساخت‌های پایش کیفیت هوا و اجرای قوانین مؤثر زیست‌محیطی شد. همچنین بر اهمیت رویکرد پیش‌گیرانه برای کاهش منابع تولید آلاینده‌ها، به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل و صنعت، تأکید شده است.